بررسی انواع اسکولیوز+ مادرزادی، اکتسابی و ایدیوپاتیک

اسکولیوز یک انحراف جانبی در ستون فقرات است که باعث کج شدن ستون فقرات به شکل حرف S یا C می شود. این وضعیت می تواند در هر سنی رخ دهد اما بیشتر در دوران رشد قبل از بلوغ در نوجوانان شایع است. اسکولیوز انواع مختلفی دارد که بسته به علت بروز و زمان شروع بیماری دسته بندی می شوند.

در این مقاله به بررسی جامع اسکولیوز انواع آن و روش های مدیریت و درمان آن خواهیم پرداخت. هدف ما ارائه یک راهنمای تخصصی و قابل اعتماد برای درک بهتر این بیماری و گزینه های درمانی موجود است.

اسکولیوز چیست؟ تعریف و مفهوم

اسکولیوز به معنای انحنای غیرطبیعی ستون فقرات به طرفین است. در حالت طبیعی ستون فقرات از روبرو باید کاملاً صاف باشد. اما در افراد مبتلا به اسکولیوز ستون فقرات به یک سمت منحرف می شود و ممکن است همراه با چرخش مهره ها نیز باشد.

شدت این انحنا بر حسب درجه و با استفاده از معیار زاویه کُب (Cobb angle) اندازه گیری می شود. زاویه کُب نشان دهنده میزان انحراف در صفحه فرونتال (روبرو) است و برای تشخیص پایش و تعیین روش درمانی اسکولیوز ساختاری حیاتی است. این انحراف می تواند از خفیف (کمتر از ۱۰ درجه) تا شدید (بیشتر از ۴۰-۵۰ درجه) متغیر باشد.

انواع اصلی اسکولیوز

اسکولیوز بر اساس علت بروز به چند دسته اصلی تقسیم می شود. شناخت این دسته بندی ها برای تعیین روش درمانی مناسب و پیش بینی سیر بیماری بسیار حیاتی است. این تقسیم بندی به پزشکان کمک می کند تا رویکرد مناسبی برای مدیریت وضعیت هر بیمار اتخاذ کنند.

سه نوع اصلی و رایج اسکولیوز شامل اسکولیوز ایدیوپاتیک اسکولیوز مادرزادی و اسکولیوز اکتسابی هستند. هر یک از این انواع دارای ویژگی ها علل و زمان شروع متفاوتی هستند که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند. علاوه بر این دسته های اصلی زیرگروه های مهمی مانند اسکولیوز عصبی عضلانی و دژنراتیو نیز وجود دارند.

اسکولیوز ایدیوپاتیک

اسکولیوز ایدیوپاتیک شایع ترین نوع اسکولیوز است و حدود ۸۰ درصد موارد را شامل می شود. واژه ایدیوپاتیک به معنای با علت ناشناخته است. این نوع اسکولیوز معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می شود و بر اساس سن شروع به زیرگروه های مختلفی تقسیم می شود.

این زیرگروه ها شامل اسکولیوز ایدیوپاتیک شیرخوارگی (Infantile idiopathic scoliosis) که در سنین ۰ تا ۳ سال رخ می دهد اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانی (Juvenile idiopathic scoliosis) در سنین ۴ تا ۱۰ سال و اسکولیوز ایدیوپاتیک بلوغی یا نوجوانی (Adolescent idiopathic scoliosis – AIS) در سنین ۱۱ تا ۱۸ سال هستند. AIS شایع ترین زیرگروه و رایج ترین شکل اسکولیوز در مجموع است.

گرچه علت دقیق AIS ناشناخته است اما تحقیقات به نقش عوامل ژنتیکی هورمونی رشد نامتقارن و بیومکانیکی اشاره دارند. پیشرفت انحنا در این نوع به ویژه در دختران و در طول جهش رشد قبل از بلوغ قابل توجه است و نیاز به پایش دقیق دارد.

اسکولیوز مادرزادی

اسکولیوز مادرزادی (Congenital scoliosis) به دلیل نقص در تشکیل یا جداسازی مهره ها در دوران جنینی رخ می دهد. این ناهنجاری ها در هفته های اول بارداری زمانی که ستون فقرات در حال شکل گیری است اتفاق می افتند.

علت دقیق این نقص های جنینی همیشه مشخص نیست اما ممکن است با عوامل ژنتیکی یا محیطی در دوران بارداری مرتبط باشد. این نوع اسکولیوز از بدو تولد وجود دارد هرچند ممکن است تا زمان رشد کودک و افزایش انحنا مشهود نباشد.

شدت و پیشرفت اسکولیوز مادرزادی بسته به نوع ناهنجاری مهره ای (مانند همی ورتبرا یا بلوک ورتبرا) بسیار متفاوت است. برخی ناهنجاری ها ممکن است باعث پیشرفت سریع و شدید انحنا شوند در حالی که برخی دیگر ممکن است پایدار باقی بمانند. این نوع اسکولیوز اغلب نیاز به پیگیری و درمان زودهنگام گاهی اوقات شامل جراحی در سنین پایین دارد.

اسکولیوز اکتسابی یا ثانویه

اسکولیوز اکتسابی یا ثانویه (Acquired or Secondary scoliosis) ناشی از یک بیماری یا وضعیت دیگر است که پس از تولد رخ می دهد. این بدان معناست که ستون فقرات در ابتدا طبیعی بوده و انحراف به دلیل یک عامل زمینه ای دیگر ایجاد شده است.

این وضعیت ها شامل طیف وسیعی از بیماری ها و شرایط می شوند که بر ستون فقرات یا عضلات و اعصاب حمایت کننده آن تأثیر می گذارند. شناخت علت زمینه ای برای درمان مؤثر این نوع اسکولیوز ضروری است.

انواع مهم اسکولیوز اکتسابی شامل اسکولیوز عصبی عضلانی اسکولیوز دژنراتیو و اسکولیوز ناشی از تروما تومورها عفونت ها یا بیماری های متابولیک استخوانی هستند. هر یک از این زیرگروه ها مکانیسم متفاوتی برای ایجاد انحراف دارند.

اسکولیوز عصبی عضلانی

اسکولیوز عصبی عضلانی (Neuromuscular scoliosis) زیرگروهی مهم از اسکولیوز اکتسابی است که در اثر اختلالات عضلات یا اعصاب رخ می دهد. این اختلالات باعث ضعف شدید عضلات حمایت کننده ستون فقرات می شوند و منجر به عدم توانایی در حفظ تراز ستون فقرات در برابر نیروی جاذبه و در نتیجه انحراف می شوند.

شرایطی مانند فلج مغزی (Cerebral Palsy) دیستروفی عضلانی (Muscular Dystrophy) آتروفی عضلانی نخاعی (Spinal Muscular Atrophy) اسپینا بیفیدا (Spina Bifida) و تومورهای نخاعی می توانند منجر به این نوع اسکولیوز شوند. شدت و پیشرفت این نوع اسکولیوز اغلب شدیدتر و سریع تر از نوع ایدیوپاتیک است.

درمان اسکولیوز عصبی عضلانی پیچیده تر است و اغلب شامل ترکیبی از روش ها از جمله بریس فیزیوتراپی و در بسیاری از موارد جراحی برای بهبود وضعیت نشستن تنفس و کیفیت زندگی است.

اسکولیوز دژنراتیو (در بزرگسالی)

اسکولیوز دژنراتیو (Degenerative scoliosis) که گاهی اسکولیوز بزرگسالی نیز نامیده می شود نوعی اسکولیوز اکتسابی است که در بزرگسالان معمولاً پس از سن ۴۰ یا ۵۰ سالگی به دلیل فرسایش و تغییرات دیسک ها مفاصل فاست و رباط های ستون فقرات با افزایش سن ایجاد می شود.

این وضعیت معمولاً در ناحیه کمر (لومبار) رخ می دهد و اغلب با درد مزمن کمر علائم عصبی مانند سیاتیک (به دلیل فشار بر ریشه های عصبی) و تنگی کانال نخاعی همراه است. این نوع اسکولیوز با اسکولیوز ایدیوپاتیک بزرگسالی که ادامه اسکولیوز نوجوانی در فرد بالغ است متفاوت است.

درمان اسکولیوز دژنراتیو بیشتر بر کاهش درد و بهبود عملکرد تمرکز دارد و ممکن است شامل فیزیوتراپی تزریقات نخاعی و در موارد شدید جراحی برای رفع فشار عصبی و تثبیت ستون فقرات باشد.

اسکولیوز غیر ساختاری

اسکولیوز غیر ساختاری (Nonstructural scoliosis) یا اسکولیوز وضعیتی برخلاف انواع ساختاری (ایدیوپاتیک مادرزادی عصبی عضلانی دژنراتیو) یک انحراف موقتی و قابل برگشت ستون فقرات است که به دلیل مشکل در جای دیگری از بدن رخ می دهد.

در این نوع اسکولیوز ساختار مهره ها و ستون فقرات طبیعی است و انحراف ناشی از عواملی مانند تفاوت طول پاها اسپاسم عضلانی ناشی از درد وضعیت بدنی نامناسب موقت یا التهاب در ناحیه ستون فقرات است. این انحراف در حالت خوابیده یا با برطرف شدن علت زمینه ای معمولاً اصلاح می شود.

اسکولیوز غیر ساختاری معمولاً پیشرونده نیست و درمان آن بر شناسایی و رفع علت اصلی تمرکز دارد. این نوع اسکولیوز یک انحراف واقعی ستون فقرات نیست بلکه یک انحراف جبرانی یا واکنشی است.

علل و عوامل خطر بروز اسکولیوز

در حالی که علت دقیق اسکولیوز ایدیوپاتیک که شایع ترین نوع است نامشخص باقی مانده است برخی عوامل با افزایش خطر بروز آن و همچنین انواع دیگر اسکولیوز مرتبط هستند. شناخت این عوامل می تواند در تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر بیماری کمک کننده باشد.

این عوامل شامل سابقه ی خانوادگی (اشاره به نقش ژنتیک) جنسیت (دختران بیشتر در معرض خطر پیشرفت در نوع ایدیوپاتیک هستند) سن (شروع در دوران رشد یا بزرگسالی برای انواع دژنراتیو) و وجود برخی بیماری ها یا سندروم های خاص می باشند.

عوامل خطر برای انواع مختلف اسکولیوز متفاوت است. به عنوان مثال در اسکولیوز مادرزادی نقص در رشد جنینی علت اصلی است در حالی که در اسکولیوز عصبی عضلانی بیماری زمینه ای عصبی یا عضلانی عامل اصلی محسوب می شود.

عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی

اگرچه اسکولیوز ایدیوپاتیک مستقیماً به صورت ژنتیکی مندلی به ارث نمی رسد (یعنی از یک ژن معیوب واحد پیروی نمی کند) اما تحقیقات متعدد نشان داده اند که استعداد ابتلا به آن می تواند در خانواده ها وجود داشته باشد. این نشان دهنده وراثت چندژنی و پیچیده برای AIS است.

داشتن یک بستگان درجه اول (والدین یا خواهر و برادر) با اسکولیوز ایدیوپاتیک خطر ابتلا به این بیماری را در فرد افزایش می دهد. مطالعات بر روی دوقلوها نیز نقش عوامل ژنتیکی را در بروز اسکولیوز ایدیوپاتیک تأیید کرده اند.

شناسایی ژن های خاص مرتبط با اسکولیوز ایدیوپاتیک موضوع تحقیقات فعلی است و چندین ناحیه ژنی کاندیدا شناسایی شده اند اما هنوز یک ژن واحد و تعیین کننده پیدا نشده است. این پیچیدگی ژنتیکی توضیح می دهد که چرا پیش بینی دقیق ابتلا به اسکولیوز بر اساس سابقه خانوادگی دشوار است.

اختلالات عصبی عضلانی و بیماری های زمینه ای

همانطور که پیشتر اشاره شد شرایطی که بر سیستم عصبی یا عضلانی تأثیر می گذارند می توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث ایجاد اسکولیوز اکتسابی شوند. این اختلالات توانایی بدن برای حفظ تعادل و راستای ستون فقرات را مختل می کنند.

بیماری هایی مانند فلج مغزی (که بر کنترل عضلات اثر می گذارد) دیستروفی عضلانی (که باعث ضعف پیشرونده عضلات می شود) آتروفی عضلانی نخاعی و اسپینا بیفیدا (که نقص در نخاع و مهره ها ایجاد می کند) نمونه های بارز این دسته هستند.

علاوه بر این برخی سندروم های ژنتیکی مانند سندروم مارفان (Marfan Syndrome) و سندروم اهلرز-دانلوس (Ehlers-Danlos Syndrome) که بر بافت همبند تأثیر می گذارند می توانند باعث ضعف رباط ها و ساختارهای حمایتی ستون فقرات شده و منجر به اسکولیوز شوند. تومورهای نخاعی یا ستون فقرات عفونت ها و آسیب های جدی نیز می توانند ساختار ستون فقرات را تغییر داده و باعث انحراف شوند.

علائم و نشانه های اسکولیوز

علائم و نشانه های اسکولیوز بسته به شدت انحنا محل آن در ستون فقرات و سن بیمار متفاوت است. در موارد خفیف به خصوص در دوران نوجوانی ممکن است علائم ظاهری بسیار خفیف باشند و تنها در یک معاینه دقیق یا غربالگری مدرسه تشخیص داده شوند.

شایع ترین علائم اسکولیوز که به صورت ظاهری قابل مشاهده هستند ناشی از عدم تقارن بدن به دلیل انحراف ستون فقرات و چرخش مهره ها می باشند. این علائم معمولاً در حالت ایستاده یا هنگام خم شدن به جلو بارزتر می شوند.

لیست برخی از علائم و نشانه های رایج اسکولیوز:

• نامتقارن بودن شانه ها (یک شانه بالاتر از دیگری قرار می گیرد).
• برجستگی یک کتف نسبت به دیگری (به دلیل چرخش دنده ها و مهره ها به خصوص هنگام خم شدن به جلو که حدب یا Hump نامیده می شود).
• کج بودن کمر یا باسن (یک سمت کمر یا باسن برجسته تر یا بالاتر به نظر می رسد).
• نامتقارن بودن خط کمر (فضای بین بازو و تنه در یک سمت بیشتر از سمت دیگر است).
• تمایل سر به یک سمت یا عدم قرارگیری سر در مرکز بدن نسبت به لگن.
• در موارد شدیدتر: درد پشت مزمن خستگی عضلات کمر مشکلات تنفسی (به دلیل فشار بر ریه ها در انحناهای قفسه سینه شدید) یا علائم عصبی مانند بی حسی یا ضعف در پاها (نادر معمولاً در اسکولیوزهای اکتسابی یا شدید همراه با فشار بر نخاع یا اعصاب).

توجه به این علائم به خصوص در والدین و معلمان در مورد کودکان و نوجوانان در حال رشد برای تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد.

تشخیص اسکولیوز

تشخیص اسکولیوز یک فرآیند چند مرحله ای است که معمولاً شامل معاینه فیزیکی دقیق بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار و در صورت لزوم انجام آزمایشات تصویربرداری تخصصی مانند اشعه ایکس می شود. هدف از تشخیص تأیید وجود انحنا تعیین نوع آن اندازه گیری شدت انحراف و ارزیابی پتانسیل پیشرفت بیماری است.

پزشک معمولاً یک ارتوپد متخصص ستون فقرات با جمع آوری اطلاعات کامل در مورد علائم بیمار زمان شروع آن ها سابقه بیماری های زمینه ای (به ویژه برای اسکولیوز اکتسابی) و سابقه اسکولیوز در خانواده فرآیند تشخیص را آغاز می کند.

سپس معاینه بالینی انجام می شود تا علائم ظاهری اسکولیوز مشاهده و ثبت شوند. تصویربرداری به ویژه رادیوگرافی ابزار اصلی برای تأیید تشخیص و کمی سازی انحنا است.

معاینه بالینی و آزمون خم شدن به جلو

معاینه بالینی اولین گام در تشخیص اسکولیوز است. پزشک با مشاهده پشت فرد در حالت ایستاده از زوایای مختلف (از پشت از پهلو) به دنبال هرگونه عدم تقارن در شانه ها کتف ها کمر و باسن می گردد.

مهم ترین بخش معاینه بالینی آزمون خم شدن به جلو آدام (Adam’s Forward Bend Test) است. در این آزمون از فرد خواسته می شود با پاهای جفت و دست های آویزان از ناحیه کمر به جلو خم شود تا زمانی که پشت موازی با زمین شود.

در این وضعیت هرگونه برجستگی نامتقارن در یک سمت قفسه سینه (ناشی از چرخش دنده ها) یا در ناحیه کمر (ناشی از چرخش مهره های کمری) بیشتر نمایان می شود. این برجستگی که حدب نامیده می شود نشانه وجود انحنای ساختاری همراه با چرخش است و به پزشک در تشخیص اولیه اسکولیوز کمک می کند.

تصویربرداری (رادیوگرافی MRI CT)

اصلی ترین و ضروری ترین ابزار تشخیصی برای تأیید وجود اسکولیوز ساختاری اندازه گیری زاویه کُب و ارزیابی میزان چرخش مهره ها رادیوگرافی (اشعه ایکس) ایستاده از ستون فقرات است. معمولاً رادیوگرافی از نمای قدامی-خلفی (AP) و جانبی (Lateral) انجام می شود.

رادیوگرافی تمام طول ستون فقرات در حالت ایستاده امکان مشاهده کامل انحنا یا انحناها را فراهم کرده و به پزشک اجازه می دهد تا زاویه کُب را اندازه گیری کند. این زاویه برای تعیین شدت انحنا و تصمیم گیری در مورد روش درمان (پایش بریس جراحی) بسیار مهم است.

در موارد خاص ممکن است نیاز به سایر روش های تصویربرداری باشد:

• ام آر آی (MRI): در صورت مشکوک بودن به علت زمینه ای عصبی عضلانی وجود علائم عصبی یا ناهنجاری های مادرزادی پیچیده برای ارزیابی دقیق نخاع ریشه های عصبی و بافت های نرم اطراف ستون فقرات استفاده می شود.
• سی تی اسکن (CT Scan): معمولاً برای ارزیابی دقیق تر ناهنجاری های استخوانی در اسکولیوز مادرزادی یا برای برنامه ریزی جراحی استفاده می شود.

این آزمایشات به پزشک کمک می کنند تا تشخیص دقیقی از نوع و شدت اسکولیوز داشته باشد و بهترین برنامه درمانی را برای بیمار تعیین کند.

اهمیت تشخیص زودهنگام

تشخیص زودهنگام اسکولیوز به ویژه در دوران رشد سریع کودکان و نوجوانان از اهمیت حیاتی برخوردار است. در این دوره ستون فقرات پتانسیل بیشتری برای پیشرفت انحنا دارد و مداخلات زودهنگام می توانند مؤثرتر باشند.

تشخیص در مراحل اولیه زمانی که انحنا هنوز خفیف یا متوسط است این امکان را فراهم می کند که با استفاده از روش های غیرجراحی مانند بریس از پیشرفت انحنا به درجات شدیدتر جلوگیری شود. بریس درمانی زمانی بیشترین تأثیر را دارد که بیمار هنوز در حال رشد است و صفحات رشد استخوانی او باز هستند.

برنامه های غربالگری اسکولیوز در مدارس که در برخی مناطق اجرا می شوند با هدف شناسایی زودهنگام اسکولیوز در دانش آموزان نوجوان طراحی شده اند تا فرصت برای مداخله به موقع فراهم شود. تشخیص دیرهنگام به خصوص پس از پایان رشد اسکلتی ممکن است گزینه های درمانی غیرجراحی را محدود کرده و در صورت شدید شدن انحنا تنها راه باقی مانده جراحی باشد.

گزینه های درمان اسکولیوز

درمان اسکولیوز یک رویکرد چندوجهی است که بسته به عوامل متعددی تعیین می شود. این عوامل شامل شدت انحنا (زاویه کُب) سن بیمار میزان رشد باقی مانده بیمار (بلوغ اسکلتی) محل انحنا در ستون فقرات نوع اسکولیوز (ایدیوپاتیک مادرزادی اکتسابی) و وجود علائم همراه مانند درد یا مشکلات عصبی است.

هدف اصلی درمان اسکولیوز جلوگیری از پیشرفت انحنا به درجات شدید است که می تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی مانند مشکلات تنفسی درد مزمن یا ناهنجاری های شدید ظاهری شود. در برخی موارد به خصوص در اسکولیوزهای شدید هدف جراحی اصلاح بخشی از انحنا و تثبیت ستون فقرات است.

گزینه های درمانی اسکولیوز از پایش ساده در موارد خفیف تا استفاده از بریس در موارد متوسط و جراحی در موارد شدید متغیر است. در ادامه به بررسی هر یک از این گزینه ها می پردازیم.

پایش و مشاهده

برای انحناهای کوچک تر از ۲۰ درجه در کودکان و نوجوانانی که هنوز در حال رشد هستند معمولاً درمان فعالی مانند بریس یا جراحی نیاز نیست. در این موارد رویکرد درمانی شامل پایش دقیق و منظم توسط پزشک متخصص ستون فقرات است.

پایش شامل معاینات بالینی دوره ای و رادیوگرافی های منظم (معمولاً هر ۶ تا ۱۲ ماه یکبار) برای بررسی هرگونه تغییر در زاویه کُب و ارزیابی پتانسیل رشد باقی مانده بیمار است. هدف از پایش شناسایی زودهنگام هرگونه پیشرفت قابل توجه در انحنا است تا در صورت لزوم درمان فعال آغاز شود.

در بسیاری از موارد اسکولیوز خفیف ایدیوپاتیک در نوجوانان انحنا پیشرفت نمی کند و پس از پایان رشد اسکلتی پایدار باقی می ماند و نیازی به درمان بیشتر نخواهد بود. با این حال پایش منظم برای اطمینان از عدم پیشرفت ضروری است.

بریس یا مهاربندی

استفاده از بریس (Brace) یا مهاربندی ستون فقرات روش اصلی غیرجراحی برای جلوگیری از پیشرفت انحنا در اسکولیوز ایدیوپاتیک با شدت متوسط (معمولاً بین ۲۰ تا ۴۵ درجه) در کودکان و نوجوانانی است که هنوز در حال رشد هستند.

بریس یک وسیله حمایتی است که به صورت سفارشی برای بدن بیمار ساخته می شود و با اعمال فشار بر نواحی خاصی از تنه و ستون فقرات به حفظ راستای آن و جلوگیری از بیشتر شدن زاویه کُب در حین رشد کمک می کند. بریس ها نمی توانند انحنای موجود را اصلاح کنند اما در توقف یا کند کردن پیشرفت آن بسیار مؤثر هستند.

اثربخشی بریس به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله نوع بریس تعداد ساعاتی که در روز پوشیده می شود (معمولاً توصیه می شود ۲۰ تا ۲۳ ساعت در روز پوشیده شود) و میزان رشد باقی مانده بیمار. بریس باید طبق دستور پزشک پوشیده شود و معمولاً تا زمان پایان رشد اسکلتی ادامه می یابد.

تمرینات اصلاحی و فیزیوتراپی

تمرینات ورزشی اصلاحی و فیزیوتراپی نقش مهمی در مدیریت اسکولیوز ایفا می کنند اگرچه به تنهایی نمی توانند انحنای ساختاری را اصلاح کنند. این تمرینات با هدف بهبود وضعیت بدنی تقویت عضلات تنه (عضلات پشت شکم و پهلوها) افزایش انعطاف پذیری ستون فقرات و کاهش درد انجام می شوند.

برخی روش های تخصصی فیزیوتراپی برای اسکولیوز مانند متد Schroth بر تمرینات تنفسی و وضعیتی خاص برای مقابله با چرخش و انحنای ستون فقرات تمرکز دارند. این تمرینات می توانند به بهبود آگاهی بدنی بیمار از انحنای خود و یادگیری نحوه حفظ وضعیت بدنی بهتر در طول فعالیت های روزمره کمک کنند.

فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی می توانند به عنوان بخشی از برنامه درمانی جامع در کنار بریس قبل یا بعد از جراحی یا به عنوان تنها روش درمانی در موارد اسکولیوز خفیف یا برای مدیریت درد در بزرگسالان استفاده شوند. انتخاب تمرینات باید توسط فیزیوتراپیست متخصص در زمینه اسکولیوز و متناسب با نوع و شدت انحنای بیمار باشد.

جراحی

جراحی ستون فقرات معمولاً برای اصلاح انحنا و جلوگیری از پیشرفت آن در موارد اسکولیوز شدید (معمولاً با زاویه کُب بالای ۴۰ تا ۵۰ درجه در کودکان و نوجوانان در حال رشد یا در بزرگسالان با انحنای شدید و علائم قابل توجه) یا انحناهایی که به سرعت پیشرفت می کنند و به بریس درمانی پاسخ نداده اند توصیه می شود.

شایع ترین نوع جراحی برای اسکولیوز ساختاری فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion) است. در این روش جراح با استفاده از ابزارهای فلزی مانند میله ها پیچ ها قلاب ها یا سیم ها مهره های درگیر در انحنا را در وضعیت صاف تری قرار داده و ثابت می کند.

سپس قطعات کوچکی از استخوان (پیوند استخوان) بین مهره ها قرار داده می شود تا به مرور زمان مهره ها به هم جوش خورده و یک ستون استخوانی واحد و پایدار در آن قسمت ایجاد شود. این جوش خوردن از حرکت بیشتر مهره ها و پیشرفت انحنا جلوگیری می کند.

هدف جراحی نه تنها بهبود ظاهر فیزیکی بلکه جلوگیری از مشکلات سلامتی طولانی مدت ناشی از اسکولیوز شدید است. تصمیم برای جراحی یک تصمیم مهم است که با در نظر گرفتن شدت انحنا سن بیمار میزان رشد باقی مانده نوع اسکولیوز سلامت عمومی بیمار و انتظارات او از نتیجه جراحی گرفته می شود. جراحی های کمتر رایج مانند استفاده از میله های رشد (Growing Rods) یا ابزارهای انعطاف پذیرتر نیز در کودکان بسیار کم سن با پتانسیل رشد زیاد استفاده می شوند.

در آکادمی دکتر یوسفی اگرچه تمرکز اصلی بر درمان‌های غیرجراحی اصلاحی و توان‌بخشی است اما آگاهی و آموزش دقیق خانواده‌ها درباره گزینه‌های جراحی در موارد پیشرفته بخشی از فرآیند تصمیم‌گیری آگاهانه برای سلامت ستون فقرات محسوب می‌شود.

همچنین در موارد خاص کودکان با سن پایین و رشد فعال از روش‌هایی مانند میله‌های رشد (Growing Rods) یا سیستم‌های انعطاف‌پذیر استفاده می‌شود که امکان ادامه رشد طبیعی ستون فقرات را فراهم می‌کند.

در نهایت انتخاب جراحی باید با مشورت دقیق و بررسی وضعیت بالینی هر بیمار در کنار راهکارهای درمانی دیگر انجام شود — مسیری که آکادمی دکتر یوسفی در آن با رویکرد علمی و انسانی در کنار خانواده‌ها قرار دارد.

سوالات متداول (FAQ)

آیا اسکولیوز ارثی است؟

اسکولیوز ایدیوپاتیک که شایع ترین نوع است الگوی وراثتی پیچیده ای دارد و در خانواده ها دیده می شود اما مستقیماً مانند بیماری های تک ژنی به ارث نمی رسد. داشتن سابقه خانوادگی خطر ابتلا را افزایش می دهد.

چه نوع ورزش هایی برای اسکولیوز مفید است؟

ورزش هایی که به تقویت عضلات تنه بهبود انعطاف پذیری و حفظ وضعیت بدنی کمک می کنند مانند شنا یوگا پیلاتس و تمرینات تخصصی اسکولیوز (مانند متد Schroth) می توانند مفید باشند. ورزش های نامتقارن باید با احتیاط انجام شوند.

آیا وضعیت بدنی نامناسب باعث اسکولیوز می شود؟

وضعیت بدنی نامناسب به تنهایی باعث اسکولیوز ساختاری نمی شود اما می تواند در ایجاد اسکولیوز غیر ساختاری موقت نقش داشته باشد یا علائم اسکولیوز موجود را تشدید کند. اسکولیوز ساختاری ناشی از تغییرات واقعی در شکل مهره ها یا ناتوانی در حفظ راستا است.

اسکولیوز در چه سنی بیشتر رخ می دهد؟

شایع ترین سن بروز و تشخیص اسکولیوز دوران نوجوانی و قبل از بلوغ (حدود ۱۰ تا ۱۸ سالگی) است که به آن اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانی گفته می شود. اسکولیوز مادرزادی از بدو تولد وجود دارد و اسکولیوز دژنراتیو در بزرگسالان مسن رخ می دهد.

چه زمانی برای تشخیص اسکولیوز در کودکان مناسب است؟

بهترین زمان برای غربالگری و تشخیص اسکولیوز در کودکان در طول دوران رشد سریع قبل از بلوغ معمولاً بین ۱۰ تا ۱۴ سالگی است. پایش منظم توسط والدین و معاینات دوره ای پزشک در این سنین توصیه می شود.

آیا اسکولیوز در بزرگسالان نیز خطرناک است؟

اسکولیوز در بزرگسالان به خصوص نوع دژنراتیو یا اسکولیوز ایدیوپاتیک پیشرونده می تواند منجر به درد مزمن مشکلات عصبی تنگی کانال نخاعی و در موارد بسیار شدید مشکلات تنفسی شود و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.

چگونه باید با اسکولیوز خوابید؟

بهترین وضعیت خواب برای افراد مبتلا به اسکولیوز وضعیتی است که برای آن ها راحت تر است و کمترین فشار را به ستون فقرات وارد می کند. برخی افراد با خوابیدن به پهلو با یک بالش بین زانوها یا خوابیدن به پشت با یک بالش زیر زانوها احساس راحتی بیشتری دارند. استفاده از تشک مناسب نیز مهم است.

آیا کایروپرکتیک برای درمان اسکولیوز موثر است؟

شواهد علمی کافی برای اثربخشی کایروپرکتیک در اصلاح اسکولیوز ساختاری یا جلوگیری از پیشرفت آن وجود ندارد. در موارد اسکولیوز ساختاری درمان های مبتنی بر شواهد مانند بریس و جراحی توصیه می شوند. کایروپرکتیک ممکن است برای تسکین موقت درد در برخی افراد مفید باشد اما نباید جایگزین درمان های اصلی شود.

آیا فرد مبتلا به اسکولیوز می تواند ازدواج کند؟

بله ابتلا به اسکولیوز هیچ منعی برای ازدواج و تشکیل خانواده ایجاد نمی کند. اسکولیوز یک بیماری فیزیکی است و بر توانایی فرد برای برقراری روابط عاطفی یا ازدواج تأثیری ندارد. در صورت وجود نگرانی در مورد وراثت (در نوع ایدیوپاتیک) می توان با مشاوره ژنتیک اطلاعات کسب کرد.