تغییرات جنین و مادر در ماه های مختلف بارداری

تغییرات جنین به تفکیک هفته‌های بارداری و جدول ماه های بارداری

زمان نرمال یک بارداری طبیعی 37 تا 42 هفته است. در این دوره، بدن مادر شروع به تغییر می‌کند تا خود را برای استقبال از جنین، آماده می‌سازد. جنین هم در این دوران تشکیل شده و تغییرات و رشد سریعی خواهد داشت.

هفته‌های اول تا دوم

• همان‌طور که بیان شد، مادر در هفته اول بارداری پریود است و بنابراین هیچگونه تغییری در بدن مادر اتفاق نمی‌افتد.
• در پایان هفته دوم، یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود و در صورتی که در این دوران رابطه جنسی داشته باشید، احتمال لقاح وجود دارد.

هفته سوم

• این همان زمانی است که اسپرم و تخمک به هم می پیوندند، در این هفته تخمک بارور شده و در حال سفر در لوله فالوپ است. ممکن است در این دوران خونریزی خفیف را مشاهده کنید.
• پس از آن، سلول لقاح یافته شروع به تکثیر می‌کند و بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود.

هفته چهارم

• جنین اکنون به عنوان یک بلاستوسیست (blastocyst)، یک گلوله کوچک از سلول‌ها شناخته می‌شود، در این هفته تغذیه سلول لقاح یافته از خون مادر شروع می‌شود. بهتر است از این هفته مصرف ویتامین‌های لازم را شروع کنید.
• درهفته چهارم جنین به اندازه‌ی بذر گل شقایق یا دانه کنجد است طول جنین کمتر از 1 سانتی‌متر و وزن آن کمتر از 1 گرم است.

هفته پنجم

این هفته، آغاز دوره جنینی است. تخمک به طور ایمنی به دیواره رحم چسبیده و جنین به سرعت در حال رشد و تکامل است. در این هفته، تمام ساختارها و سیستم جنین شروع به رشد می‌کند. در این زمان:

• سلول‌های خونی، کلیه‌ها و سلول‌های عصبی همگی رشد کرده و کم‌کم شکل می‌گیرند.
• مغز، نخاع، قلب و دستگاه گوارش در همین زمان ساخته می‌شوند.
• از آنجا که خیلی از مادران فکر نمی‌کنند که باردار باشند، در سه ماهه اول جنین در معرض بیشترین آسیب‌ها است. مصرف دارو بدون اطلاع پزشک از بارداری، مصرف مواد مخدر، مصرف شدید الکل، عفونت‌هایی مانند سرخچه و … می‌تواند به جنین آسیب‌های جبران‌ناپذیر بزند.
• در هفته پنجم جنین به اندازه‌‌ی دانه فلفل است و وزن آن کمتر از 1 گرم است و طول آن 0.2 سانتی‌متر است.

هفته‌های شش و هفتم

• بازو و پاهای جنین شروع به رشد می‌کنند.
• مغز جنین از پنج ناحیه مختلف تشکیل می‌شود، برخی از اعصاب جمجمه در این دوران قابل مشاهده هستند.
• چشم‌ها و گوش‌ها شکل می‌گیرند.
• ساختار استخوانی جنین شما در حال شکل گرفتن است.
• ضربان قلب جنین منظم شده و با دستگاه‌های اولتراسوند (Ultrasound) قابل شنیدن است.
• خون به اندام‌های بدن جنین پمپاژ خواهد شد.
• در هفته‌ی هفتم جنین به اندازه‌‌ی بلوبری کوچک یا نخود است و وزن آن حدود 0.4 تا 1 گرم و طول آن بین 0.5 تا 1.1 سانتی‌متر است.

هفته هشتم

• بازو و پاهای جنین رشد می‌کنند.
• دست‌ها و پاها شکل گرفته و بسیار شبیه به دست و پای انسان است.
• مغز جنین همچنان در حال رشد است.
• ریه‌ها شروع به شکل‌گیری می‌کنند.
• در هفته هشتم جنین به اندازه‌‌ی تمشک است؛ وزن جنین حدود 1تا 2 گرم و طول آن 1.8 تا 2 سانتی‌متر است.

هفته نهم

• نوک سینه‌ها و فولیکول‌های مو در حال تشکیل است.
• بازوها و آرنج‌ها رشد می‌کنند.
• انگشتان پای جنین به خوبی دیده می‌شود.
• تمام اندام‌های حیاتی جنین شکل گرفته و در حال رشد هستند.
• در هفته نهم جنین به اندازه‌‌ی گیلاس است؛ وزن جنین حدود 3تا 4 گرم و طول آن بین 1.6 تا 2.7 سانتی‌متر است.

هفته دهم

• پلک‌های جنین شما رشد می‌کنند.
• گوش‌های خارجی شروع به شکل‌گیری می‌کنند.
• ویژگی‌های صورت جنین مشخص‌تر می‌شود.
• روده‌ها در حال کامل شدن هستند.
• در پایان هفته دهم بارداری، جنین شما شکل نهایی خود را گرفته است.
• در این دوران جنین به اندازه‌‌ی کومکوات (Kumquat) است؛ وزن جنین حدود 4تا 5 گرم و طول آن بین 2.4 تا 3.8 سانتی‌متر است.

هفته‌های یازدهم تا چهاردهم

• پلک‌های جنین که هفته پیش ساخته شده، بسته می‌شوند و تا حدود هفته بیست و ششم باز نمی‌شود.
• صورت جنین فرم خاص خود را گرفته است.
• اندام‌ها ساخته شده و بلند و نازک هستند.
• ناخن‌های دست و پا کم‌کم شروع به رشد می‌کنند.
• اندام تناسلی شکل می‌گیرد.
• کبد جنین شروع به ساخت گلبول‌های قرمز می‌کند.
• در این دوره، سر جنین بزرگ است و تقریبا به اندازه نیمی از جنین است.
• جنین اکنون می‌تواند مشت خود را گره کند.
• جوانه‌های دندان ظاهر شده‌اند.
• در هفته چهاردهم جنین به اندازه‌‌ی لیمو ترش زرد یا هلو است؛ وزن جنین حدود23 تا 25 گرم و طول آن 12.3 سانتی‌متر است.

هفته‌های پانزده تا هجدهم

• پوست نوزاد شفاف است.
• موهای ظریفی به نام لانوگو (Lanugo) روی سر نوزاد ایجاد می‌شود.
• بافت عضلانی و استخوانی به رشد خود ادامه داده و استخوان‌ها سخت‌تر می‌شوند.
• جنین شروع به حرکت و چرخیدن می‌کند.
• آنزیم‌های کبد و لوزالمعده ترشح می‌شوند.
• کوچولوی شما اکنون می‌تواند انگشت خود را بمکد.
• در هفته هجدهم جنین به اندازه‌‌ی فلفل دلمه‌ای یا سیب زمینی شیرین است؛ وزن جنین حدود 140 تا 160 گرم و طول 20.3 سانتی‌متر است.

هفته‌های نوزده تا بیست و یکم

• گوش نوزاد کامل شده و نوزاد می‌تواند صداها را به طور مبهم بشنود.
• جنین فعالتر شده و به حرکت و شناوری در رحم ادامه می‌دهد.
• مادر حرکات نوزاد خود را به شکل ظریف احساس می‌کند، این حرکات شبیه بال زدن پروانه در شکم است.
• در پایان هفته بیست و یکم، جنین توانایی قورت دادن را دارد.
• در هفته بیست و یکم جنین به اندازه‌‌ی هویج است؛ وزن جنین حدود 290 تا 310 گرم و طول 25.9 سانتی‌متر است.

هفته بیست و دوم

• موهای لانوگو (Lanugo) تمام بدن نوزاد را پوشانده است. (موهای ظریف و نرم و پشم‌مانندی که روی سر و صورت و پیشانی جنین می‌روید.)
• مکونیوم (اولین مدفوع جنین ) در مجرای روده ساخته می‌شود.
• ابروها و مژه‌ها ظاهر می‌شوند.
• فعالیت نوزاد بیشتر می‌شود.
• مادر به راحتی می‌تواند حرکات جنین را احساس کند.
• ضربان قلب جنین با گوشی پزشکی قابل شنیدن است.
• ناخن‌ها به طور کامل رشد کرده‌اند.
• در هفته بیست و دوم جنین به اندازه‌‌ی پاپایا یا کدو اسپاگتی است؛ وزن جنین حدود 330 تا 370 گرم و طول 27.8 سانتی‌متر است.

هفته‌های بیست و سوم تا بیست و پنجم

• مغز استخوان جنین شروع به ساخت سلول‌های خونی می‌کند.
• ریه‌ها و راه‌های هوایی ریه رشد می‌کنند.
• نوزاد شروع به ذخیره چربی می‌کند.
• در هفته بیست و پنجم جنین به اندازه‌‌ی کدو ، روتاباگا (نوعی کلم) است؛ وزن جنین حدود 680 تا 720 گرم و طول 32.4 سانتی‌متر است.

هفته بیست و ششم

• ابروها و مژه‌ها به طور کامل شکل گرفته‌اند.
• تمام قسمت‌های چشم نوزاد رشد کرده است.
• ممکن است صداهای بلند، جنین داخل شکم شما را از خواب بیدار کند.
• رد پا و اثر انگشت در حال شکل‌گیری است.
• کیسه‌های هوایی ریه در حال تشکیل شدن هستند، اما ریه‌ها هنوز آماده کار در خارج از رحم نیستند.
• در هفته بیست و ششم جنین به اندازه‌‌ی پیازچه یا کدو سبز است؛ وزن جنین حدود 830 تا 870 گرم و طول 33.9 سانتی‌متر است.

هفته‌های بیست و هفتم تا سی‌ام

• مغز جنین به سرعت رشد می‌کند.
• سیستم عصبی به اندازه کافی برای کنترل برخی از عملکردهای بدن توسعه یافته است.
• پلک‌ها باز و بسته می‌شوند.
• سیستم تنفسی (که هنوز نابالغ است) سورفکتانت (Surfactant) تولید می‌کند. این ماده به پر شدن کیسه‌های هوایی ریه کمک می‌کند.
• در هفته سی‌ام جنین به اندازه‌‌ی کلم بزرگ است؛ وزن جنین حدود 1380 تا 1420 گرم و طول 39.9 سانتی‌متر است.

هفته‌های سی و یکم تا سی و چهارم

• نوزاد شما به سرعت رشد کرده و چربی زیادی به دست می‌آورد.
• تنفس ریتمیک رخ می‌دهد، اما ریه‌ها به طور کامل بالغ نشده‌اند.
• استخوان‌های جنین کاملا رشد کرده‌اند، اما هنوز نرم هستند.
• بدن نوزاد شروع به ذخیره آهن، کلسیم و فسفر می‌کند.
• در هفته سی و چهارم جنین به اندازه‌‌ی طالبی است؛ وزن جنین حدود 2210 تا 2290 گرم و طول 44.5 سانتی‌متر است.

هفته‌های سی و پنجم تا سی و هفتم

• از ابتدای جنینی تا امروز، وزن جنین به سرعت زیاد شده، اما از این زمان به بعد روند افزایش وزن جنین کند خواهد شد.
• پوست جنین به دلیل ذخیره چربی زیر آن، چروک نیست.
• جنین الگوی خواب مشخصی دارد.
• قلب و عروق خونی جنین شما کامل است.
• ماهیچه‌ها و استخوان‌ها به طور کامل رشد کرده‌اند.
• در هفته سی و هفتم جنین به اندازه‌‌ی چغندر سویسی است؛ وزن جنین حدود 2900 تا 3010 گرم و طول 47.9 سانتی‌متر است.

هفته‌های سی و هشتم تا چهل‌ام

• لانوگو از بین رفته است (به جز قسمت بالای بازوها و شانه‌ها).
• ناخن‌های دست بلند شده‌اند.
• نوک سینه به خوبی قابل مشاهده است.
• موهای سر نوزاد درشت و ضخیم شده است.
• در هفته چهلم، جنین به اندازه‌ای رسیده که بتواند به دنیا بیاید؛ پس هر لحظه منتظر باشید تا درد زایمان به سراغ شما بیاید!
• در هفته چهل‌ام جنین به اندازه‌‌ی هندوانه است؛ وزن جنین حدود 3450 تا 3550 گرم و طول 51.3 سانتی‌متر است.

جدول رشد قد و وزن جنین در هفته‌های مختلف بارداری

مادران باردار بسیار مشتاق هستند تا قد و وزن جنین خود را در هر هفته از بارداری بدانند. البته تا هفته هشتم بارداری، جنین آنقدر کوچک است که نمی‌توان قد و وزن را محاسبه کرد. لازم است توجه داشته باشید که معمولا جنین پسر از جنین دختر بزرگتر است. هیچ‌گاه از خاطر نبرید که جنین‌ها با یکدیگر تفاوت دارند و هیچ نمودار دقیق و یکسانی برای رشد همه‌ی جنین‌ها وجود ندارد، پزشک به خوبی می‌داند که روند رشد جنین چگونه است و اگر نیاز به مداخله باشد، به شما اعلام خواهد کرد.

در هفته ۱۲ بارداری متخصص سونوگرافی قد نوزاد را از فرق سر تا کفل او اندازه‌گیری می‌کند که به آن اندازه طول قد نشسته جنین ( Crown-rump lengthیا CRL) گفته می‌شود. با این روش تاریخ زایمان را نیز تعیین می‌کنند. در اسکن ناهنجاری جنین، که حدود هفته ۲۰ بارداری انجام می‌شود، جنین فعالیت بیشتری دارد؛ این یعنی CRL (Crown-Rump Length) دقیق نخواهد بود. به جای آن متخصص سونوگرافی اندازه دور سر جنین (Head circumference یا HC)،‌ محدوده شکمی (abdominal circumference یا AC) و طول استخوان ران (Femur Length یا FL) را اندازه‌گیری می‌کند.

جدول زیر رشد قد و وزن جنین در هفته‌های مختلف بارداری را نشان می‌دهد. دقت کنید که طول قد نشسته جنین را از هفته ۸ تا ۱۹ بارداری اندازه می‌گیرند. از هفته نوزدهم به بعد، طول قد را بر اساس فاصله میان فرق سر تا پاشنه پا محاسبه می‌کنند.