اگر زن بخواد طلاق بگیره مهریه تعلق میگیرد

پرسش «آیا در صورت درخواست طلاق از سوی زن، مهریه به او تعلق می گیرد؟» یکی از دغدغه های اصلی و پرتکرار در نظام حقوقی خانواده ایران است که ابهامات فراوانی را برای افراد درگیر با پرونده های طلاق ایجاد می کند. پاسخ صریح و حقوقی به این سوال این است که اصولاً و به موجب قانون، مهریه حق مالی زن است که با وقوع عقد نکاح به مالکیت او درمی آید و درخواست طلاق از سوی وی، این حق را فی نفسه ساقط نمی کند. با این حال، شرایط و جزئیات قانونی متعددی وجود دارد که می تواند بر چگونگی مطالبه و دریافت مهریه در این موارد تأثیرگذار باشد.

در نظام حقوقی ایران، مهریه نه تنها یک سنت دیرینه، بلکه یک تکلیف شرعی و قانونی است که مرد به هنگام عقد نکاح بر عهده می گیرد. این حق مالی، ضمانت اجرایی مهمی برای زن در زندگی مشترک و پس از آن در صورت جدایی محسوب می شود. آگاهی از ابعاد مختلف این حق و شرایط حقوقی مرتبط با آن، به خصوص زمانی که زن متقاضی طلاق است، برای هر دو طرف ازدواج ضروری است. این مقاله به تفصیل به بررسی جوانب قانونی تعلق مهریه در صورت درخواست طلاق از سوی زن می پردازد و راهنمایی جامع برای درک این پیچیدگی های حقوقی ارائه می کند.

مهریه چیست و چرا حق زن محسوب می شود؟

مهریه یکی از مهم ترین ارکان مالی در عقد نکاح دائم در حقوق اسلامی و قانون مدنی ایران است. این مبلغ یا مال، با رضایت و توافق زوجین در زمان عقد نکاح تعیین می شود و به موجب آن، مرد تعهد به پرداخت آن به زن را می پذیرد. هدف از تعیین مهریه، تأمین پشتوانه مالی برای زن و نشانه ای از احترام و تعهد مرد در آغاز زندگی مشترک است. قانون مدنی ایران، مهریه را حق مسلم زن می داند و به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند.

تعریف حقوقی و مبنای قانونی مهریه

از منظر حقوقی، مهریه یک تعهد مالی است که بر عهده مرد قرار می گیرد و به محض وقوع عقد نکاح، ذمه مرد نسبت به آن مشغول می شود. ماده 1082 قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده قانونی، مبنای اصلی حقوقی مهریه را شکل می دهد و نشان می دهد که مهریه، فارغ از ادامه یا خاتمه زندگی مشترک، حق زن است. حتی اگر زن هیچ گاه تمکین خاص و عام نکند، باز هم مالک مهریه است، مگر اینکه شرایط خاصی منجر به سقوط یا کاهش آن شود.

مبنای شرعی مهریه نیز در قرآن کریم و احادیث نبوی ریشه دارد. در آیات متعددی به پرداخت صداق یا مهریه به زنان تأکید شده و این امر به عنوان یک فریضه و نشانه محبت و احترام مرد به همسرش قلمداد گردیده است. بنابراین، مهریه نه تنها یک قرارداد مدنی، بلکه دارای ابعاد عمیق فقهی و اخلاقی نیز می باشد.

انواع مهریه و تأثیر آن بر مطالبه

مهریه در حقوق ایران به اشکال مختلفی قابل تعیین و مطالبه است که هر یک ویژگی های خاص خود را دارد و می تواند بر روند مطالبه آن تأثیر بگذارد. شناخت این انواع برای زن و مرد ضروری است:

• مهرالمسمی: این متداول ترین نوع مهریه است که در زمان عقد نکاح و با توافق زوجین، مقدار و مشخصات آن صراحتاً در عقدنامه قید می شود. مهرالمسمی باید دارای ارزش مالی، قابلیت تملک و معلوم و معین باشد. در صورتی که مالیت یا مشروعیت آن مورد تردید باشد، ممکن است به مهرالمثل تبدیل شود.
• مهرالمثل: در مواردی که مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، بنا به دلایلی (مانند عدم مالیت) باطل باشد و میان زن و مرد نزدیکی واقع شده باشد، دادگاه با در نظر گرفتن جایگاه اجتماعی زن، عرف و سایر شرایط، مهریه ای را معادل و هم شأن او تعیین می کند که به آن مهرالمثل گفته می شود.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه در شرایطی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، مرد زن را طلاق دهد. در این حالت، مرد باید بر اساس وضعیت مالی خود و با در نظر گرفتن توانایی مالی اش، مبلغی را به زن بپردازد. تفاوت اصلی آن با مهرالمثل در این است که مهرالمتعه قبل از نزدیکی و بر اساس وضعیت مالی مرد تعیین می شود، در حالی که مهرالمثل پس از نزدیکی و بر اساس شأن زن است.
• مهریه عندالمطالبه: مهریه ای است که زن می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن، آن را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت فوری آن است. در این حالت، زن می تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده اقدام به توقیف اموال مرد نماید تا مهریه خود را وصول کند.
• مهریه عندالاستطاعه: این نوع مهریه به معنای آن است که پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. در این شرایط، زن برای مطالبه مهریه باید ابتدا تمکن مالی مرد را در دادگاه اثبات کند. در صورت عدم اثبات استطاعت، مرد مکلف به پرداخت مهریه نیست، مگر اینکه بعدها توانایی مالی او اثبات شود. این نوع مهریه در سال های اخیر رایج تر شده و برای مردان حمایت بیشتری ایجاد می کند.

اصل کلی: تعلق مهریه به زن حتی با درخواست طلاق از سوی او

یکی از باورهای نادرست رایج در جامعه این است که اگر زن خود درخواست طلاق دهد، از حق مهریه محروم می شود. اما این تصور از لحاظ حقوقی کاملاً اشتباه است. باید به صراحت و تأکید بیان کرد که درخواست طلاق از سوی زن، به هیچ وجه به معنای سقوط یا از بین رفتن حق مهریه او نیست. مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح به مالکیت زن درمی آید و یک حق مالی مستقل است که ارتباط مستقیم با اراده او برای ادامه یا قطع رابطه زناشویی ندارد.

تفاوت اساسی بین حق طلاق و حق مهریه در همین نکته نهفته است. حق طلاق در قانون ایران اساساً با مرد است، مگر اینکه زن به موجب وکالت در طلاق (حق طلاق) یا اثبات عسر و حرج یا شروط ضمن عقد، بتواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. اما حق مهریه، از حقوق مالی است که به زن تعلق می گیرد و هیچ ارتباطی به اینکه چه کسی تقاضای طلاق را داده باشد، ندارد.

مهریه یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح به ذمه مرد ثابت می شود و زن، حتی در صورت درخواست طلاق از جانب خود، می تواند آن را مطالبه کند، مگر در مواردی خاص که به موجب قانون یا توافق معتبر مهریه ساقط شده باشد.

بنابراین، زن می تواند همزمان با درخواست طلاق خود، دادخواست مطالبه مهریه را نیز تقدیم دادگاه کند. دادگاه به هر دو پرونده به صورت مستقل رسیدگی خواهد کرد. این تفکیک حقوقی بسیار مهم است تا زنان از حقوق قانونی خود آگاه باشند و تحت تأثیر باورهای نادرست، از مطالبه حق مسلم خود خودداری نکنند.

شرایط و مواردی که مهریه در طلاق از طرف زن متاثر می شود

هرچند اصل بر تعلق مهریه به زن است، اما در عمل شرایطی وجود دارد که می تواند بر چگونگی دریافت مهریه توسط زن، به خصوص در زمان درخواست طلاق از سوی او، تأثیرگذار باشد. این موارد شامل شرایطی است که زن مهریه خود را دریافت می کند و شرایطی که ممکن است بخشی از مهریه را ببخشد یا آن را از دست بدهد.

مواردی که زن با درخواست طلاق، مهریه خود را دریافت می کند (دلایل موجه)

در صورتی که زن دارای دلایل موجه و قانونی برای طلاق باشد، درخواست طلاق او نه تنها حق مهریه را ساقط نمی کند، بلکه می تواند روند مطالبه و دریافت مهریه را تسهیل نماید:

1. عسر و حرج: مفهوم عسر و حرج به معنای سختی و مشقت غیرقابل تحمل است. در حقوق ایران، زن می تواند در صورت اثبات عسر و حرج در زندگی مشترک، از دادگاه تقاضای طلاق کند. مصادیق عسر و حرج گسترده و شامل موارد زیر می شود:
   • ترک زندگی مشترک توسط مرد به مدت حداقل شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در یک سال بدون عذر موجه.
   • اعتیاد زیان آور مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی به گونه ای که ادامه زندگی مشترک را برای زن غیرقابل تحمل کند.
   • ضرب و شتم یا سوء رفتار مستمر مرد که برای زن غیرقابل تحمل باشد و قابل اثبات در دادگاه.
   • ابتلای مرد به بیماری های صعب العلاج یا جنون که زندگی مشترک را مختل کند.
   • عدم پرداخت نفقه به مدت شش ماه یا بیشتر.
   • حبس مرد به مدت حداقل پنج سال.
   • هر موردی که دادگاه آن را موجب عسر و حرج زن تشخیص دهد.

   در صورت اثبات عسر و حرج، زن هم می تواند طلاق بگیرد و هم مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند.

2. شروط دوازده گانه عقدنامه (شروط ضمن عقد): در عقدنامه رسمی، شروطی وجود دارد که به زن اجازه می دهد در صورت تحقق آن ها، وکیل در طلاق باشد و خود را مطلقه کند. برخی از این شروط عبارتند از:
   • استنکاف مرد از پرداخت نفقه به مدت شش ماه.
   • سوء رفتار یا سوء معاشرت مرد به حدی که ادامه زندگی غیرممکن شود.
   • ابتلای مرد به بیماری های صعب العلاج که زن را در معرض خطر قرار دهد.
   • جنون مرد.
   • عدم توانایی مرد در انجام وظایف زناشویی.
   • عدم امکان سازش به دلیل سایر موارد مندرج در عقدنامه.

   در صورت استناد به این شروط و اثبات آن ها، زن می تواند با حفظ کامل حق مهریه خود، طلاق بگیرد.

3. عدم تمکین مرد یا استنکاف از انجام وظایف زناشویی: اگر مرد بدون دلیل موجه از تمکین خاص یا عام نسبت به همسرش خودداری کند، زن می تواند با اثبات این موضوع، از دادگاه درخواست طلاق کند و در این شرایط نیز حق مهریه زن به قوت خود باقی است.
4. طلاق قبل از نزدیکی (در دوران عقد): اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) صورت گیرد، زن باکره مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است، حتی اگر او درخواست کننده طلاق باشد. این حکم قانونی، یک قاعده کلی است و در ماده 1092 قانون مدنی ذکر شده است. اگر نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود.

مواردی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا زن آن را می بخشد

در برخی شرایط، زن ممکن است مهریه خود را دریافت نکند یا بخشی از آن را ببخشد. این موارد عمدتاً ناشی از توافق یا شرایط خاص طلاق است:

1. طلاق خلع و مبارات: این دو نوع طلاق، از انواع طلاق بائن هستند که در آن زن به دلیل کراهت از مرد، مالی (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) را به مرد می بخشد تا رضایت او را برای طلاق جلب کند.
   • طلاق خلع: زمانی است که زن به دلیل تنفر و کراهت از مرد، مال خود را به او می بخشد تا مرد او را طلاق دهد. در این حالت، میزان مهریه ای که بذل می شود، می تواند تمام یا بخشی از آن باشد.
   • طلاق مبارات: زمانی است که کراهت و تنفر از سوی هر دو طرف (زن و مرد) باشد. در این نوع طلاق، میزان بذل مهریه نباید از خود مهریه بیشتر باشد.

   در هر دو حالت، اگر زن مهریه خود را ببخشد، به این معناست که آن را دریافت نکرده یا حق خود را ساقط کرده است. این طلاق ها بائن هستند و مرد حق رجوع ندارد، اما زن می تواند در ایام عده، به بذل خود رجوع کند، در این صورت طلاق از حالت بائن خارج شده و رجعی می شود و مرد می تواند رجوع کند.

2. نشوز یا عدم تمکین زن: عدم تمکین زن (به معنای عدم انجام وظایف زناشویی بدون دلیل موجه) موجب سقوط حق مهریه نمی شود، اما می تواند حق نفقه را از او سلب کند. یعنی حتی اگر زن ناشزه باشد و مرد او را طلاق دهد، باز هم مهریه به او تعلق می گیرد. البته ممکن است در عمل، مرد برای طلاق به زن فشار بیاورد تا زن برای جلب رضایت او، مهریه خود را ببخشد و طلاق خلع یا مبارات صورت گیرد.
3. فسخ نکاح از طرف زن: فسخ نکاح با طلاق متفاوت است و در موارد خاصی مانند وجود عیوب خاص در مرد (مانند جنون یا عنن) یا تدلیس (فریب) در ازدواج از طرف مرد امکان پذیر است. در صورت فسخ نکاح، اگر تدلیس از سوی زن اثبات شود، ممکن است مهریه به او تعلق نگیرد. اما اگر فسخ به دلیل عیوب مرد باشد، مهریه (بسته به زمان فسخ و وقوع نزدیکی) ممکن است تمام یا نصف آن به زن تعلق گیرد.
4. توافق قبلی بر بخشش مهریه یا اسقاط آن: در برخی موارد بسیار نادر، ممکن است زن در قالب یک توافق جداگانه یا شرط ضمن عقد خارج از ماهیت نکاح، مهریه خود را تماماً یا جزئاً ساقط کرده باشد. این توافقات باید کاملاً ارادی و با آگاهی کامل زن صورت گرفته باشد و در صورت اثبات اجبار یا اکراه، قابل ابطال است. نکته مهم این است که شرط عدم مهریه در عقد نکاح باطل است و موجب بطلان عقد نمی شود، اما مهریه المثل به زن تعلق خواهد گرفت.

مراحل قانونی مطالبه مهریه در صورت درخواست طلاق از سوی زن

برای زنی که قصد طلاق دارد و می خواهد مهریه خود را نیز مطالبه کند، طی کردن مراحل قانونی صحیح از اهمیت بالایی برخوردار است. این فرآیند می تواند پیچیده باشد و نیاز به آگاهی دقیق از قوانین و رویه های قضایی دارد.

گام اول: مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده

مطالبه مهریه می تواند از دو طریق اصلی آغاز شود:

1. از طریق اجرای مهریه در اداره ثبت اسناد و املاک: این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است، به خصوص اگر مهریه عندالمطالبه باشد. زن می تواند با در دست داشتن اصل عقدنامه به دفترخانه محل تنظیم عقد یا اداره اجرای ثبت اسناد مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مهریه نماید. مزیت این روش، سرعت عمل در توقیف اموال و عدم نیاز به دادرسی قضایی اولیه است.
2. از طریق دادگاه خانواده: زن می تواند با تنظیم و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، این روند را آغاز کند. این روش زمانی مناسب است که زن قصد طرح دعوای طلاق را نیز دارد و می خواهد همزمان پرونده های طلاق و مهریه را پیش ببرد، یا زمانی که مهریه از نوع عندالاستطاعه است که نیاز به اثبات تمکن مالی مرد در دادگاه دارد.

انتخاب هر یک از این دو مسیر بستگی به شرایط پرونده، نوع مهریه، و ارزیابی وکیل دارد. در هر دو حالت، ارائه مدارک لازم از جمله عقدنامه، شناسنامه و کارت ملی الزامی است.

گام دوم: توقیف اموال و مستثنیات دین

پس از ارائه درخواست مطالبه مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، زن می تواند درخواست توقیف اموال مرد را ارائه دهد تا از نقل و انتقال آن ها جلوگیری شود و مهریه از این اموال وصول گردد. اموالی که قابل توقیف هستند شامل ملک، حساب بانکی، خودرو، حقوق و مستمری، و سهام شرکت ها می شود.

با این حال، قانون مواردی را تحت عنوان «مستثنیات دین» از شمول توقیف خارج کرده است. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه مدیون و خانواده اش ضروری تلقی می شوند و شامل:

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون باشد.
• لوازم ضروری زندگی و اثاثیه منزل.
• ابزار و کتب علمی و تحقیقاتی لازم برای شغل یا تحصیل مدیون.
• وسایل و ابزار کار (در حد نیاز و عرف).
• قوت و آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه مدیون و افراد تحت تکفل وی.
• مبلغی که در قانون برای ودیعه مسکن اجاره ای پیش بینی شده است.

آگاهی از مستثنیات دین برای هر دو طرف، هم زن در مطالبه و هم مرد در دفاع از اموال خود، بسیار حیاتی است.

گام سوم: مراحل رسیدگی دادگاه (در صورت طرح دعوی در دادگاه)

اگر دادخواست مطالبه مهریه از طریق دادگاه مطرح شده باشد، مراحل زیر طی خواهد شد:

1. ارائه دادخواست و تعیین وقت رسیدگی: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه ارجاع شده و وقت رسیدگی تعیین می شود.
2. جلسات رسیدگی: طرفین در جلسات دادگاه حضور یافته و دفاعیات خود را ارائه می دهند. زن باید مدارک مالکیت مهریه (عقدنامه) را ارائه کرده و مرد نیز می تواند دفاعیاتی از قبیل پرداخت قبلی مهریه، اعسار از پرداخت (ناتوانی مالی) و یا توافقات قبلی را مطرح کند.
3. صدور رأی و حکم: پس از بررسی دلایل و مدارک، دادگاه رأی مقتضی را صادر می کند. این رأی ممکن است مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه باشد.

گام چهارم: صدور اجرائیه و نحوه وصول مهریه

پس از صدور حکم قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه، اگر مرد به صورت اختیاری مهریه را پرداخت نکند، زن می تواند درخواست صدور اجرائیه کند. اجرائیه به مرد ابلاغ می شود و او 10 روز فرصت دارد تا مهریه را بپردازد.

در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، زن می تواند درخواست اجرای حکم را از طریق دادگستری ارائه دهد. در این مرحله، اگر اموالی از مرد توقیف شده باشد، از طریق مزایده به فروش رسیده و مهریه از محل آن تأمین می شود. اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را به دادگاه تقدیم کند. در صورت اثبات اعسار، دادگاه مهریه را به صورت قسط بندی شده تعیین می کند که مرد باید طبق اقساط تعیین شده (مثلاً یک سکه در هر ماه یا چند ماه) آن را پرداخت کند. این تقسیط می تواند شامل پیش پرداخت (پیش قسط) و اقساط ماهیانه باشد که بسته به توانایی مالی مرد و نظر قاضی تعیین می شود.

این فرآیند قانونی، نشان دهنده پیچیدگی های مطالبه مهریه، به خصوص در شرایطی است که زن خواهان طلاق است. حضور یک وکیل متخصص می تواند در تمامی مراحل این فرآیند، از تنظیم دادخواست تا اجرای حکم، راهگشا باشد.

نتیجه گیری نهایی

در نظام حقوقی ایران، مهریه حق مالی مسلم زن است که به محض جاری شدن عقد نکاح، به او تعلق می گیرد. بنابراین، اگر زن متقاضی طلاق باشد، این اقدام به خودی خود باعث سقوط حق مهریه او نمی شود و وی کماکان می تواند مهریه خود را مطالبه کند. با این حال، نحوه و شرایط مطالبه مهریه می تواند بسته به دلایل طلاق (مانند عسر و حرج یا شروط ضمن عقد) و توافقات احتمالی (مانند بذل مهریه در طلاق خلع یا مبارات) متفاوت باشد.

آگاهی کامل از انواع مهریه، مراحل قانونی مطالبه آن از طریق اجرای ثبت یا دادگاه، و شناخت مواردی که ممکن است زن را از مهریه محروم کند یا به بذل آن ترغیب نماید، برای هر دو طرف ازدواج ضروری است. پیگیری دقیق و قانونی، به خصوص در مواردی که با مستثنیات دین و اعسار مرد سروکار داریم، می تواند به زن در احقاق کامل حقوق مالی خود کمک شایانی کند.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و احساسی پرونده های طلاق و مهریه، توصیه می شود افراد درگیر با این موضوع، پیش از هر اقدامی، با وکیلی متخصص در امور خانواده مشاوره نمایند. یک وکیل مجرب می تواند با بررسی دقیق شرایط پرونده، بهترین راهکار حقوقی را ارائه داده و زن را در مسیر مطالبه مهریه و طلاق، از ابتدا تا انتها یاری کند تا از حقوق خود به نحو احسن دفاع نماید و تصمیمی آگاهانه بگیرد.