نمونه دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث از جمله موضوعات حقوقی پیچیده ای هستند که پس از فوت متوفی، دغدغه اصلی وراث محسوب می شوند و نیازمند آگاهی دقیق از مراحل قانونی و نحوه تنظیم دادخواست هستند. این فرآیند حقوقی به منظور شفاف سازی و احقاق حقوق هر وارث از ماترک متوفی طراحی شده است و این مقاله یک راهنمای جامع و کاربردی برای تمامی ابهامات پیرامون این موضوع ارائه می دهد.

چرا تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث یک ضرورت حقوقی است؟

پس از درگذشت یک فرد، اموال و دارایی های او که به عنوان ترکه یا ماترک شناخته می شود، به وراث قانونی وی به ارث می رسد. در بسیاری از موارد، وراث به دلیل عدم توافق بر سر نحوه تقسیم، نوع اموال (منقول و غیرمنقول)، یا حتی وجود وراث محجور، قادر به انجام تقسیم ارث به صورت دوستانه و خارج از چارچوب های قضایی نیستند. در چنین شرایطی، مراجعه به دادگاه و طرح دادخواست تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث، تنها راهکار قانونی برای حل اختلافات و تضمین حقوق تمامی ذی نفعان است.

نادیده گرفتن این فرآیند می تواند به اختلافات طولانی مدت، تضییع حقوق برخی وراث، و حتی آسیب به اموال موروثی منجر شود. از این رو، آگاهی از جزئیات قانونی و مراحل تنظیم و پیگیری یک نمونه دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، برای هر فردی که با این مسئله مواجه است، حیاتی است.

مفاهیم بنیادی در حقوق ارث: ترکه، ماترک و ارث

در نظام حقوقی ایران، آشنایی با اصطلاحات پایه برای درک فرآیندهای مربوط به ارث، ضروری است. این بخش به تعریف سه مفهوم کلیدی ترکه، ماترک و ارث می پردازد و تفاوت های احتمالی آن ها را روشن می سازد.

ترکه چیست؟ تعریف و اجزای آن

در ادبیات حقوقی، «ترکه» به تمامی اموال، دارایی ها، حقوق و همچنین بدهی ها و تعهداتی اطلاق می شود که از شخص متوفی پس از فوت وی باقی می ماند. به عبارت دیگر، ترکه مجموعه ای از حقوق و تکالیف مالی است که متوفی در زمان حیات خود داشته و پس از فوت، به وراث او منتقل می شود. این مجموعه شامل موارد زیر است:

• اموال منقول: شامل هرگونه دارایی قابل جابجایی مانند پول نقد، حساب های بانکی، سهام، خودرو، جواهرات، لوازم منزل و غیره.
• اموال غیرمنقول: شامل دارایی های ثابت و غیرقابل جابجایی مانند زمین، ساختمان، آپارتمان و سایر مستغلات.
• مطالبات: حقوق مالی که متوفی از اشخاص ثالث داشته است (به عنوان مثال، بدهکاران متوفی).
• دیون و تعهدات: بدهی هایی که متوفی در زمان حیات خود داشته و وراث مکلف به پرداخت آن از محل ترکه هستند (به عنوان مثال، وام ها، مهریه همسر متوفی).

لازم به ذکر است که پرداخت دیون و اجرای وصایای متوفی، مقدم بر تقسیم ترکه بین وراث است. این اصل حقوقی در قانون امور حسبی و قانون مدنی ایران به صراحت بیان شده است.

ماترک چیست؟ بررسی تفاوت و تشابه با ترکه

اصطلاح «ماترک» غالباً مترادف با «ترکه» به کار برده می شود و در حقوق ایران تفاوت ماهوی و حقوقی عمده ای بین این دو واژه وجود ندارد. هر دو عبارت به مجموعه اموال، دارایی ها، حقوق و تعهداتی اشاره دارند که پس از فوت یک شخص از او به جای می ماند و به وراث منتقل می شود. در برخی متون، ممکن است ماترک بیشتر بر جنبه دارایی های باقی مانده متمرکز باشد، در حالی که ترکه شامل ابعاد جامع تر حقوق و تکالیف مالی می شود، اما در عمل و رویه قضایی، این دو واژه به یک معنا مورد استفاده قرار می گیرند.

مراحل کلی پس از فوت متوفی

پس از فوت یک شخص، فرآیند قانونی مربوط به ارث به طور کلی شامل مراحل زیر است که هر کدام نیازمند دقت و رعایت اصول حقوقی هستند:

1. کفن و دفن: اولین مرحله، انجام امور مربوط به کفن و دفن متوفی است که هزینه های آن از محل ترکه تأمین می شود.
2. تحریر ترکه (اختیاری): در صورت وجود ابهام درباره میزان دقیق اموال و دیون متوفی، وراث یا بستانکاران می توانند تقاضای تحریر ترکه را به دادگاه ارائه دهند. این امر شامل شناسایی و صورت برداری دقیق از کلیه اموال و دیون است.
3. پرداخت دیون و اجرای وصایا: پیش از هرگونه تقسیم، دیون متوفی باید از محل ترکه پرداخت شود. سپس، در صورت وجود وصیت نامه، تا یک سوم اموال متوفی (ثلث) مطابق وصیت نامه عمل می شود.
4. گواهی انحصار وراثت: وراث باید اقدام به دریافت گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف کنند. این گواهی، وراث قانونی و سهم الارث هر یک را مشخص می کند.
5. تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث: پس از طی مراحل فوق، وراث می توانند به صورت توافقی یا از طریق دادگاه، اقدام به تقسیم اموال و مطالبات خود نمایند.

تفاوت اساسی: دعوای تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

یکی از ابهامات رایج در دعاوی مربوط به ارث، تفاوت بین «دعوای تقسیم ترکه» و «دعوای مطالبه سهم الارث» است. درک این تفاوت برای انتخاب صحیح دعوا و پیگیری مطلوب حقوق قانونی، از اهمیت بالایی برخوردار است.

دعوای تقسیم ترکه: ویژگی ها و کاربردها

دعوای تقسیم ترکه زمانی مطرح می شود که وراث قصد دارند تمامی اموال و دارایی های باقی مانده از متوفی را به صورت کامل و جامع بین خود تقسیم کنند. هدف اصلی این دعوا، خروج تمامی اموال از حالت اشاعه (مشاعی بودن) و تعیین سهم مشخص و مفروز برای هر وارث است.

• هدف: تقسیم کلیه اموال و دارایی های متوفی (منقول، غیرمنقول، مطالبات و دیون) بین تمامی وراث.
• ویژگی ها:
  • نیاز به حضور یا خوانده قرار دادن تمامی وراث: تمامی کسانی که به نحوی در ترکه ذی حق هستند، باید در این دعوا شرکت داشته باشند.
  • رسیدگی به کل ترکه: دادگاه به تمامی ابعاد ترکه، از جمله بدهی ها و مطالبات، رسیدگی می کند.
  • اجباری بودن تقسیم: هیچ یک از وراث نمی تواند وراث دیگر را به باقی ماندن در حالت اشاعه (یعنی عدم تقسیم ترکه) مجبور کند، مگر در موارد استثنایی قانونی.
• مواردی که باید مطرح شود: اموال منقول و غیرمنقول متوفی، بررسی مطالبات و بدهی های وی، و در صورت لزوم، دستور فروش اموال غیرقابل تقسیم.

دعوای مطالبه سهم الارث: هدف و نحوه طرح

دعوای مطالبه سهم الارث در شرایطی مطرح می شود که یک یا چند وارث، خواهان دریافت سهم خود از یک یا چند مال معین از ترکه هستند که این اموال ممکن است در تصرف سایر وراث باشد. این دعوا لزوماً به معنای تقسیم کلی ترکه نیست و می تواند پیش از فرآیند جامع تقسیم ترکه مطرح شود.

• هدف: دریافت سهم یک وارث خاص از اموال معین متوفی که در تصرف سایر وراث است.
• ویژگی ها:
  • می تواند پیش از تقسیم کلی ترکه مطرح شود.
  • معمولاً علیه وراثی مطرح می شود که متصرف مال معین هستند.
  • تمرکز بر سهم یک وارث از یک یا چند مال مشخص است، نه کل ترکه.
• مثال ها: مطالبه سهم یک وارث از حساب بانکی متوفی که توسط وارث دیگر برداشت شده، یا مطالبه سهم از اجاره بهای املاک پدری که توسط یکی از برادران دریافت می شود.

جدول مقایسه: تقسیم ترکه در برابر مطالبه سهم الارث

برای درک بهتر تفاوت های این دو دعوا، جدول زیر مقایسه ای جامع ارائه می دهد:

ویژگی	دعوای تقسیم ترکه	دعوای مطالبه سهم الارث
هدف اصلی	تقسیم کامل و جامع تمامی اموال متوفی بین وراث	دریافت سهم یک وارث از یک یا چند مال معین
موضوع دعوا	کل ترکه (اموال، دیون، مطالبات)	یک یا چند مال خاص از ترکه
خواندگان	تمامی وراث (به عنوان خوانده یا خواهان)	وارث یا وراث متصرف مال مورد نظر
زمان طرح	معمولاً پس از احراز تمامی اموال و دیون	می تواند پیش از تقسیم کلی ترکه مطرح شود
نیاز به انحصار وراثت	ضروری است	ضروری است
نوع حکم	حکم تقسیم ترکه و تعیین سهم هر وارث	حکم به پرداخت سهم وراث از مال معین

مطابق ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی، در صورت تعدد ورثه، هر یک از آن ها می توانند از دادگاه آخرین محل اقامت متوفی درخواست تقسیم سهم خود را از سایر ورثه بخواهند. این امر پایه و اساس قانونی دعوای تقسیم ترکه را تشکیل می دهد.

شرایط قانونی لازم برای طرح دعاوی ارثی

پیش از اقدام به طرح دادخواست تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث، رعایت و احراز شرایط قانونی خاصی الزامی است. عدم توجه به این شرایط می تواند منجر به رد دادخواست یا طولانی شدن فرآیند دادرسی شود.

اهمیت گواهی انحصار وراثت و نحوه اخذ آن

گواهی انحصار وراثت، سندی رسمی و حقوقی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک از آنان را به طور دقیق مشخص می کند. این گواهی، از جمله مهمترین و اساسی ترین مدارک برای طرح هرگونه دعوای مربوط به ارث، اعم از تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث، محسوب می شود.

بدون ارائه گواهی انحصار وراثت، دادگاه قادر به شناسایی وراث و احراز حقوق آن ها نیست و به تبع آن، به دادخواست رسیدگی نخواهد کرد. برای دریافت این گواهی، وراث یا هر فرد ذی نفع باید با ارائه مدارکی نظیر گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی وراث، عقدنامه متوفی و استشهادیه شهود، به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی مراجعه کرده و درخواست خود را ثبت نمایند. پس از طی مراحل قانونی و انتشار آگهی، گواهی صادر می شود.

عدم توافق وراث: شرط اساسی رجوع به دادگاه

اصل بر این است که وراث، اموال موروثی را به صورت دوستانه و با توافق یکدیگر تقسیم کنند. اما اگر وراث در مورد نحوه تقسیم اموال، سهم هر یک، یا حتی وجود یا عدم وجود برخی اموال، به توافق نرسند، راهکار قانونی مراجعه به دادگاه و طرح دادخواست تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث است. در واقع، «عدم توافق» شرط اصلی و محوری برای ورود دادگاه به موضوع تقسیم ارث است. اگر تمامی وراث بر نحوه تقسیم توافق داشته باشند، نیازی به مداخله قضایی نیست و می توانند با تنظیم یک تقسیم نامه رسمی یا عادی، کار را تمام کنند.

تأثیر وراث محجور (صغیر یا مجنون) و نیاز به قیم

در صورتی که در میان وراث، افراد محجور (صغیر، مجنون یا سفیه) وجود داشته باشند، فرآیند تقسیم ترکه پیچیده تر می شود. وراث محجور به دلیل عدم اهلیت قانونی برای تصمیم گیری در امور مالی خود، نیاز به نماینده قانونی دارند. این نماینده معمولاً «قیم» است که از سوی دادگاه تعیین می شود. حضور قیم برای وراث محجور در تمامی مراحل دادرسی تقسیم ترکه الزامی است و تمامی اقدامات حقوقی مربوط به سهم الارث آنان باید توسط قیم و تحت نظارت دادگاه صورت گیرد تا حقوق وراث محجور تضییع نشود.

عدم شمول مرور زمان بر دعاوی ارث

بر اساس قوانین حقوقی ایران، دعاوی مربوط به ارث و تقسیم ترکه، مشمول مرور زمان نمی شوند. این بدان معناست که هیچ مهلت مشخصی برای طرح این دعاوی وجود ندارد و وراث در هر زمانی، حتی سال ها پس از فوت متوفی، می توانند اقدام به مطالبه سهم الارث خود یا درخواست تقسیم ترکه نمایند. این قاعده به منظور حفظ حقوق وراث در طول زمان و جلوگیری از تضییع سهم الارث آنان در بلندمدت وضع شده است.

صلاحیت دادگاه در رسیدگی به دعاوی ترکه

تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به دعاوی مربوط به ارث، یک نکته حقوقی مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد تا دادخواست به مرجع قضایی صحیح تقدیم شود و از اطاله دادرسی جلوگیری شود.

دادگاه حقوقی و آخرین اقامتگاه متوفی

بر اساس ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی و اصول کلی حاکم بر صلاحیت دادگاه ها در دعاوی مربوط به ترکه، دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، «دادگاه حقوقی» محل «آخرین اقامتگاه متوفی» است. منظور از آخرین اقامتگاه، محلی است که متوفی قبل از فوت خود به صورت دائمی و با قصد زندگی در آنجا ساکن بوده است. این اصل به دلیل تمرکز تمامی امور مربوط به ترکه در یک حوزه قضایی خاص و تسهیل دسترسی به اسناد و مدارک مربوط به متوفی و اموال وی، وضع شده است.

نقش شورای حل اختلاف (با توضیحات تکمیلی)

در گذشته، شورای حل اختلاف در برخی موارد صلاحیت رسیدگی به دعاوی مربوط به ترکه را داشت، خصوصاً اگر ارزش ترکه پایین بود. اما در حال حاضر و با تغییرات قوانین و رویه های قضایی، «صلاحیت عام» برای رسیدگی به تمامی دعاوی مربوط به تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، به «دادگاه های حقوقی» اختصاص یافته است. شورای حل اختلاف عمدتاً مسئول صدور «گواهی انحصار وراثت» است و پس از آن، پرونده های تقسیم ترکه و دعاوی مرتبط، در دادگاه حقوقی رسیدگی می شوند. بنابراین، وراث باید دادخواست خود را به دادگاه حقوقی تقدیم نمایند.

فرآیند گام به گام طرح دعوای تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

طرح دعوای تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث نیازمند طی مراحلی مشخص و قانونی است. این بخش به تشریح گام های اصلی این فرآیند می پردازد تا وراث با آگاهی کامل اقدام به پیگیری حقوق خود نمایند.

1. گام ۱: جمع آوری مدارک اولیه و اطلاعات وراث

   در ابتدا، خواهان باید تمامی مدارک هویتی خود و متوفی (شناسنامه و کارت ملی)، گواهی فوت متوفی، و اطلاعات کامل سایر وراث (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس) را جمع آوری کند. همچنین، جمع آوری اسناد مربوط به اموال متوفی (مانند سند ملک، سند خودرو، پرینت حساب بانکی و غیره) در این مرحله اهمیت دارد.

2. گام ۲: تهیه گواهی انحصار وراثت

   اگر گواهی انحصار وراثت قبلاً تهیه نشده باشد، این گام ضروری است. خواهان باید به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی مراجعه کرده و با ارائه مدارک لازم، درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را ثبت نماید. این گواهی، وراث قانونی و میزان سهم هر یک را مشخص می کند و برای هرگونه اقدام حقوقی بعدی، حیاتی است.

3. گام ۳: تنظیم دقیق متن دادخواست

   با استفاده از نمونه دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث که در ادامه ارائه خواهد شد، خواهان باید دادخواست خود را با دقت و توجه به جزئیات تنظیم کند. ذکر صحیح مشخصات خواهان و خواندگان، تعیین دقیق خواسته (تقسیم ترکه یا مطالبه سهم الارث)، و شرح کامل و مستدل واقعه و دلایل قانونی، از نکات اساسی این مرحله است.

4. گام ۴: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

   پس از تنظیم دادخواست و تهیه ضمائم، خواهان باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را ثبت نماید. این دفاتر، دادخواست را به دادگاه صالح (دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه متوفی) ارسال می کنند. در این مرحله، هزینه دادرسی نیز بر اساس ارزش خواسته پرداخت می شود.

5. گام ۵: پیگیری پرونده در دادگاه

   پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه ارجاع داده شده و برای رسیدگی تعیین وقت می شود. خواهان و خواندگان (یا وکلای آن ها) باید در جلسات دادگاه حاضر شده، دفاعیات خود را مطرح کرده و در صورت لزوم، مدارک و شواهد بیشتری را ارائه دهند. ممکن است دادگاه برای ارزیابی اموال یا افراز آن ها، امر را به کارشناسی ارجاع دهد.

6. گام ۶: اجرای حکم

   پس از صدور حکم قطعی توسط دادگاه (و در صورت لزوم، طی مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی)، حکم به واحد اجرای احکام ارسال می شود. این واحد مسئول اجرای مفاد حکم، شامل تقسیم فیزیکی اموال یا دستور فروش و تقسیم وجه حاصل از آن، خواهد بود. در این مرحله، سهم هر وارث از ترکه، به صورت عملی محقق می شود.

مدارک ضروری و منضمات دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

برای طرح یک دادخواست مؤثر و جلوگیری از نقص پرونده، ارائه مدارک و منضمات کامل و صحیح به دادگاه ضروری است. لیست زیر شامل مدارک اصلی است که باید همراه دادخواست ارائه شوند:

• کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی خواهان: برای احراز هویت خواهان.
• کپی برابر اصل گواهی فوت متوفی: سند رسمی فوت متوفی.
• کپی برابر اصل گواهی حصر وراثت (اجباری): مهمترین مدرک برای اثبات وراث قانونی و سهم الارث آن ها.
• کپی برابر اصل اسناد مالکیت اموال متوفی: شامل سند ملک (اعم از زمین، خانه، آپارتمان)، سند خودرو، پرینت حساب های بانکی، سهام، اسناد تجاری و هر مدرکی که مالکیت متوفی بر اموال را اثبات می کند.
• کپی برابر اصل وکالتنامه (در صورت وجود وکیل): اگر خواهان از طریق وکیل اقدام می کند.
• فیش واریزی هزینه دادرسی: هزینه های قانونی مربوط به طرح دعوا که بر اساس ارزش خواسته محاسبه می شود.
• استشهادیه: در موارد خاص، برای اثبات برخی ادعاها (مثلاً اثبات تصرف سایر وراث در مال یا عدم توافق).

تأکید می شود: از تمامی مدارک فوق، باید کپی برابر اصل تهیه شود. برای این منظور می توانید به دفاتر اسناد رسمی یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید.

نمونه دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث

تنظیم صحیح دادخواست، کلید موفقیت در دعاوی حقوقی است. در ادامه، ساختار یک نمونه دادخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث ارائه می شود که می توانید با تکمیل اطلاعات مربوطه، آن را برای پرونده خود استفاده کنید.

مشخصات دادخواست: خواهان، خوانده، خواسته، دلایل و منضمات

هر دادخواست از بخش های مشخصی تشکیل شده که باید با دقت تکمیل شوند:

• خواهان: مشخصات کامل فرد یا افرادی که دادخواست را مطرح می کنند (نام، نام خانوادگی، کدملی، آدرس، شغل).
• خواندگان: مشخصات کامل سایر وراث یا متصرفین ترکه که دعوا علیه آن ها مطرح می شود (نام، نام خانوادگی، کدملی، آدرس، شغل). دقت در ذکر تمامی وراث به عنوان خوانده در دعوای تقسیم ترکه ضروری است.
• وکیل (در صورت وجود): مشخصات وکیل دادگستری.
• خواسته: موضوع اصلی دعوا و آنچه از دادگاه تقاضا می شود. این بخش باید به وضوح بیانگر تقاضای صدور حکم بر تقسیم ترکه متوفی یا مطالبه سهم الارث خواهان باشد. همچنین، معمولاً ارجاع امر به کارشناسی و مطالبه خسارات دادرسی نیز در این بخش قید می شود.
• دلایل و منضمات: لیستی از تمامی مدارک و مستنداتی که به دادخواست پیوست می شوند و در بخش قبلی به آن اشاره شد.

شرح دادخواست: اصول نگارش و محتوا

بخش شرح دادخواست، مهمترین قسمت است که خواهان در آن به توضیح و تبیین خواسته خود می پردازد. این بخش باید شامل موارد زیر باشد:

• توضیح رابطه خویشاوندی خواهان با متوفی و تاریخ دقیق فوت.
• استناد به گواهی حصر وراثت و معرفی وراث قانونی متوفی.
• توضیح وضعیت اموال متوفی (مانند مشاعی بودن، عدم امکان توافق بین وراث برای تقسیم).
• در صورت دعوای مطالبه سهم الارث: توضیح تصرف خوانده/خواندگان در سهم خواهان و نوع مال مورد تصرف.
• درخواست رسیدگی و صدور حکم مطابق خواسته.

نمونه متن دادخواست:

ریاست محترم دادگاه عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان دادگاه صالح]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار می رساند که مرحوم [نام و نام خانوادگی متوفی]، پدر اینجانب/همسر اینجانب [نام خواهان]، به شماره ملی [کد ملی متوفی]، در تاریخ [تاریخ فوت متوفی] فوت نموده است. حسب گواهی انحصار وراثت شماره [شماره گواهی] صادره از شورای حل اختلاف [نام شورای حل اختلاف]، ورثه قانونی آن مرحوم عبارتند از: [نام و نام خانوادگی خواهان و سایر وراث به همراه نسبت با متوفی].

نظر به اینکه تا کنون ترکه آن مرحوم که مشتمل بر [ذکر اجمالی اموال مانند: یک باب منزل مسکونی به پلاک ثبتی…، یک دستگاه خودرو…، حساب بانکی…] می باشد، به دلیل عدم توافق بین وراث، تقسیم نگردیده و در حالت اشاعه باقی مانده است (و/یا خوانده/خواندگان محترم، سهم الارث اینجانب را از [ذکر مال معین، مثلاً حساب بانکی/اجاره ملک] در تصرف خود دارند و از پرداخت آن امتناع می نمایند)، لذا اینجانب به عنوان یکی از وراث، با تقدیم این دادخواست، مستنداً به مواد ۳۰۰ و ۳۱۷ قانون امور حسبی و مواد ۵۹۰ و ۵۹۱ قانون مدنی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر تقسیم ترکه متوفی (و/یا مطالبه سهم الارث اینجانب از خوانده/خواندگان) را با ارجاع امر به کارشناسی جهت ارزیابی و افراز/تقسیم (در صورت نیاز به دستور فروش)، به همراه مطالبه کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست.

با تشکر و تجدید احترام،

نام و نام خانوادگی خواهان:

امضاء:

برای دسترسی آسان تر، نمونه تکمیل شده این دادخواست در قالب فایل های Word و PDF تهیه شده و به زودی از همین بخش قابل دریافت خواهد بود.

نقش کارشناسی در دعاوی تقسیم ترکه و ارزیابی اموال

در بسیاری از دعاوی تقسیم ترکه، به دلیل ماهیت پیچیده اموال و نیاز به ارزیابی دقیق، دادگاه امر را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد. این بخش به بررسی نقش و اهمیت کارشناسی در این نوع پرونده ها می پردازد.

ضرورت ارجاع به کارشناس: ارزیابی، افراز و تعیین سهم

ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری، در دعاوی تقسیم ترکه، یک رویه رایج و اغلب ضروری است. کارشناس نقش حیاتی در شفاف سازی و تسهیل فرآیند تقسیم دارد. این ضرورت در موارد زیر برجسته می شود:

• ارزیابی اموال: تعیین ارزش واقعی اموال منقول و غیرمنقول متوفی در زمان رسیدگی، برای تضمین تقسیم عادلانه و مطابق با سهام قانونی وراث.
• افراز اموال: در صورتی که اموال، قابلیت تقسیم فیزیکی داشته باشند (مانند زمین یا ساختمان بزرگ)، کارشناس با رعایت اصول فنی و قانونی، سهم هر وارث را به صورت جداگانه (مفروز) تعیین می کند.
• تعدیل سهام: اگر تقسیم دقیق و برابر اموال امکان پذیر نباشد، کارشناس با تعیین مابه التفاوت، پیشنهاد تعدیل سهام را از طریق پرداخت وجه نقد ارائه می دهد.

نحوه انتخاب کارشناس و پرداخت هزینه ها

کارشناس معمولاً توسط دادگاه و از بین کارشناسان رسمی دادگستری در رشته های مربوطه (مانند کارشناس امور ثبتی، کارشناس رسمی دادگستری در رشته راه و ساختمان، کارشناس ارزیابی اموال و …) انتخاب و معرفی می شود. هزینه کارشناسی ابتدا توسط خواهان پرداخت می شود و در نهایت، دادگاه می تواند بخشی از آن را به نسبت سهم هر وارث از ترکه، بر عهده وراث قرار دهد.

حق اعتراض به نظر کارشناس

نظریه کارشناس، جنبه مشورتی برای دادگاه دارد و برای طرفین پرونده قطعی نیست. در صورتی که هر یک از وراث به نظریه کارشناس اعتراض داشته باشد، می تواند در مهلت قانونی تعیین شده توسط دادگاه (معمولاً یک هفته پس از ابلاغ نظریه کارشناس) اعتراض خود را به صورت کتبی ثبت کند. دادگاه پس از بررسی اعتراض، می تواند برای رفع ابهامات، از همان کارشناس یا کارشناس دیگر (به صورت هیئت کارشناسی) توضیحات بیشتری بخواهد یا پرونده را به هیئت کارشناسی بالاتر ارجاع دهد.

مواجهه با اموال غیرقابل تقسیم: مفهوم دستور فروش

گاهی اوقات اموال موجود در ترکه، ذاتاً یا از نظر عرفی، قابلیت تقسیم فیزیکی (افراز) را ندارند. در چنین شرایطی، قانون راهکار «دستور فروش» را پیش بینی کرده است تا حقوق وراث تضمین شود.

افراز و تفکیک: راهکارهای اولیه

«افراز» به معنای جدا کردن سهم هر شریک از مال مشاعی و تبدیل آن به مال مفروز است. «تفکیک» نیز به معنای تقسیم یک ملک واحد به قطعات کوچکتر است که معمولاً جنبه ثبتی دارد. در دعاوی تقسیم ترکه، دادگاه ابتدا تلاش می کند تا در صورت امکان، اموال را افراز و سهم هر وارث را مشخص کند. اما اگر مال قابل افراز نباشد، راهکار بعدی مطرح می شود.

دستور فروش مال مشاعی: ماهیت حقوقی و فرآیند

ماده ۳۱۷ قانون امور حسبی مقرر می دارد: «در صورتی که مالی اعم از منقول یا غیر منقول قابل تقسیم و تعدیل نباشد ممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود. فروش اموال به ترتیب عادی به عمل می آید مگر آنکه یکی از ورثه فروش آن را به طریق مزایده درخواست کند.»

این ماده، اساس صدور «دستور فروش» را فراهم می کند. زمانی که کارشناس دادگستری نیز عدم امکان افراز مال را تأیید کند، دادگاه «دستور فروش» مال مشاعی را صادر می کند. پس از صدور این دستور، مال از طریق مزایده (یا فروش عادی در صورت توافق وراث) به فروش می رسد و وجه حاصل از آن بر اساس سهام قانونی بین وراث تقسیم می شود.

تفاوت دستور فروش با حکم قضایی و عدم قابلیت تجدیدنظر

یکی از نکات حقوقی مهم درباره «دستور فروش»، ماهیت آن است. دستور فروش مال مشاعی، یک «حکم» قضایی نیست، بلکه یک «دستور» است. تفاوت اصلی آن با حکم در این است که دستور فروش قابلیت اعتراض، تجدیدنظر یا فرجام خواهی را ندارد. این بدان معناست که پس از صدور دستور فروش، وراث نمی توانند نسبت به آن در مراجع بالاتر قضایی اعتراض کنند و باید از آن تبعیت نمایند. این ویژگی به منظور تسریع در فرآیند و جلوگیری از اطاله دادرسی در مواردی است که مال واقعاً غیرقابل افراز تشخیص داده شده است.

خلاصه ای از قوانین حقوقی مرتبط با ارث

برای درک عمیق تر موضوع تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، آشنایی با مواد قانونی مرتبط در قانون امور حسبی و قانون مدنی ایران ضروری است.

موادی از قانون امور حسبی

قانون امور حسبی به نحوه رسیدگی به امور مربوط به ترکه، تعیین وراث و سایر امور غیرترافعی (غیردعوی) می پردازد، اما شامل مواردی مربوط به تقسیم نیز می شود:

• ماده ۳۰۰: هر یک از وراث می توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سایر وراث بخواهند. این ماده اساس حق هر وارث برای مطالبه تقسیم است.
• ماده ۳۰۱: افرادی که حق درخواست تقسیم ترکه را دارند (مانند ولی، وصی، قیم وراث محجور، امین غائب، موصی له).
• ماده ۳۰۲: درخواست تقسیم، مشمول مرور زمان نیست و وراث هر زمانی می توانند آن را مطرح کنند.
• ماده ۳۰۴: شرایط شکلی و محتوایی درخواست تقسیم ترکه (شامل نام و مشخصات وراث، اقامتگاه، اموالی که باید تقسیم شود).
• ماده ۳۰۹: امکان توافق وراث و ذینفعان بر نحوه تقسیم در دادگاه و تنظیم صورت مجلس.
• ماده ۳۱۳: اگر تمامی وراث حاضر و رشید باشند، می توانند ترکه را به هر نحو که می خواهند تقسیم کنند؛ در غیر این صورت (وجود محجور یا غائب)، تقسیم توسط نماینده قانونی آن ها در دادگاه صورت می گیرد.
• ماده ۳۱۷: در صورتی که مالی قابل تقسیم و تعدیل نباشد، فروخته شده و بهای آن تقسیم می شود (اساس دستور فروش).
• ماده ۳۲۶: مقررات قانون مدنی راجع به تقسیم، در مورد تقسیم ترکه نیز جاری است.

موادی از قانون مدنی

قانون مدنی به اصول کلی و ماهیتی ارث و تقسیم اموال می پردازد:

• ماده ۵۹۰: در صورت تعدد شرکا (وراث)، تقسیم می تواند فقط به نسبت سهم یک یا چند نفر انجام شود و سهام دیگران به اشاعه باقی بماند.
• ماده ۵۹۱: هرگاه تمام شرکا (وراث) به تقسیم مال مشترک راضی باشند، تقسیم به نحو تراضی انجام می شود و در صورت عدم توافق، حاکم (دادگاه) اجبار به تقسیم می کند، مشروط بر اینکه تقسیم مشتمل بر ضرر نباشد.
• ماده ۵۹۹: تقسیم پس از آنکه صحیحاً واقع شد، لازم است و هیچ یک از شرکا نمی تواند بدون رضایت دیگران از آن رجوع کند.
• ماده ۶۰۶: هرگاه ترکه پیش از ادای دیون تقسیم شود و سپس معلوم شود متوفی دینی داشته، طلبکار می تواند به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند و اگر یکی از وراث معسر باشد، می تواند به سایر وراث نیز رجوع کند.

سوالات متداول

هزینه دادرسی و سایر هزینه های تقسیم ترکه چقدر است؟

هزینه دادرسی در دعاوی تقسیم ترکه، بر اساس ارزش خواسته محاسبه می شود. در پرونده های مربوط به ارث، معمولاً ارزش خواسته، سهم الارث خواهان از کل ترکه است. علاوه بر هزینه دادرسی، هزینه های دیگری مانند هزینه کارشناسی (برای ارزیابی و افراز اموال)، حق الوکاله وکیل (در صورت اخذ وکیل)، و هزینه های اجرایی (در صورت صدور دستور فروش و مزایده) نیز وجود دارد.

اگر یکی از وراث از همکاری امتناع کند، چه باید کرد؟

عدم همکاری یکی از وراث، مانع از طرح دعوای تقسیم ترکه نیست. دادگاه با ابلاغ دادخواست به تمامی وراث و رعایت اصول دادرسی، حتی در صورت عدم حضور یا عدم همکاری یکی از آن ها، به پرونده رسیدگی و حکم مقتضی را صادر می کند. در واقع، حضور تمام وراث در دعوای تقسیم ترکه به عنوان خوانده، الزامی است، اما توافق آن ها شرط نیست و دادگاه در صورت عدم توافق، تصمیم گیری خواهد کرد.

آیا برای تقسیم ترکه نیاز به وکیل متخصص است؟

هرچند طرح دادخواست تقسیم ترکه بدون وکیل نیز امکان پذیر است، اما به دلیل پیچیدگی های حقوقی، تعدد قوانین و مقررات، و نیاز به آشنایی با رویه دادگاه ها، توصیه اکید می شود که از یک وکیل متخصص در امور ارث کمک گرفته شود. وکیل می تواند در جمع آوری مدارک، تنظیم دقیق دادخواست، پیگیری جلسات دادگاه، و دفاع از حقوق موکل خود، نقش بسزایی ایفا کند و از تضییع حقوق و طولانی شدن فرآیند جلوگیری نماید.

در صورت وجود بدهی متوفی، اولویت با چیست؟

بر اساس قانون، پرداخت دیون و تعهدات متوفی، مقدم بر تقسیم ترکه بین وراث است. این بدان معناست که ابتدا باید تمامی بدهی های متوفی از محل ترکه پرداخت شود و سپس مابقی اموال بین وراث تقسیم گردد. حتی اگر ترکه تقسیم شده باشد و بعداً بدهی متوفی معلوم شود، بستانکاران می توانند به وراث رجوع کنند.

تکلیف سهم الارث وراث محجور (صغیر یا مجنون) چیست؟

در صورت وجود وراث محجور (صغیر، مجنون یا سفیه)، سهم الارث آن ها توسط نماینده قانونی (ولی قهری یا قیم) اداره می شود. دادگاه در فرآیند تقسیم ترکه، حقوق وراث محجور را با دقت خاصی مورد توجه قرار می دهد و تقسیم باید به گونه ای باشد که منافع آن ها حفظ شود. هرگونه اقدام مربوط به سهم الارارث محجورین باید تحت نظارت دادستان و موافقت دادگاه صورت گیرد.

آیا می توان قبل از گواهی انحصار وراثت، دادخواست داد؟

خیر، گواهی انحصار وراثت یک مدرک بنیادین و اجباری برای طرح هرگونه دعوای مربوط به ارث، از جمله تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث است. بدون این گواهی، دادگاه قادر به احراز وراث قانونی و تعیین سهم الارث آن ها نیست و دادخواست ناقص تلقی شده و رد می شود. بنابراین، اولین قدم، اخذ گواهی انحصار وراثت است.

تأثیر وصیت نامه بر روند تقسیم ترکه چگونه است؟

وصیت نامه متوفی تا یک سوم (ثلث) از کل ترکه، معتبر و لازم الاجراست. این بدان معناست که متوفی می تواند تا یک سوم اموال خود را به هر نحو که مایل است وصیت کند. پس از کسر این یک سوم و پرداخت دیون، مابقی ترکه بین وراث قانونی تقسیم می شود. اگر وصیت نامه برای بیش از یک سوم اموال باشد، اجرای مازاد بر ثلث، منوط به رضایت وراث است.

اگر وراث در خارج از کشور باشند، نحوه اقدام چگونه است؟

در صورتی که برخی از وراث در خارج از کشور اقامت داشته باشند، می توانند از طریق اعطای وکالت به وکیل دادگستری در ایران، حقوق خود را پیگیری نمایند. وکالت نامه باید در کنسولگری یا سفارت ایران در کشور محل اقامت تنظیم و به تأیید مقامات رسمی برسد و سپس به ایران ارسال شود. ابلاغ اوراق قضایی به وراث خارج از کشور نیز از طریق مراجع قانونی و بین المللی انجام می پذیرد.

نکات پایانی و توصیه های حقوقی تخصصی

فرآیند تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، با وجود ظاهری ساده، دارای پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی متعددی است که عدم توجه به آن ها می تواند منجر به تضییع حقوق یا طولانی شدن دادرسی شود. در این راستا، رعایت نکات زیر از اهمیت بسزایی برخوردار است:

• اهمیت دقت در تنظیم دادخواست و مدارک: کوچکترین اشتباه در نگارش دادخواست یا نقص در ارائه مدارک، می تواند منجر به رد دادخواست یا صدور قرار عدم استماع دعوا شود. لذا، بازبینی دقیق تمامی جزئیات قبل از ثبت، ضروری است.
• لزوم مشاوره با وکیل متخصص: در تمامی مراحل مربوط به ارث، از جمع آوری مدارک تا پیگیری پرونده در دادگاه و اجرای حکم، بهره مندی از مشاوره وکلای متخصص در امور ارث می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه و سرعت فرآیند ایجاد کند. وکیل با اشراف بر قوانین و رویه های قضایی، می تواند بهترین راهکار را ارائه داده و از حقوق موکل خود به نحو احسن دفاع نماید.

مسائل مربوط به ارث نه تنها جنبه مالی دارند، بلکه با روابط خانوادگی و عواطف انسانی نیز گره خورده اند. از این رو، تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، در کنار آگاهی از حقوق قانونی، همواره توصیه می شود.

نتیجه گیری

تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، فرآیندی حقوقی است که با هدف احقاق حقوق وراث و خروج اموال از حالت اشاعه انجام می شود. این مقاله تلاش کرد تا با ارائه تعاریف، تشریح تفاوت ها، بیان شرایط و مراحل قانونی، و ارائه یک نمونه دادخواست، راهنمایی جامع و کاربردی برای تمامی افراد درگیر با این مسئله فراهم آورد. آشنایی با مفاهیم ترکه و ماترک، تفاوت های دعوای تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، اهمیت گواهی انحصار وراثت، و صلاحیت دادگاه ها، از نکات کلیدی بودند که مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به پیچیدگی های موضوع، توصیه می شود همواره با هوشیاری و آگاهی کامل قدم برداشته و در صورت لزوم، از تخصص وکلای دادگستری بهره مند شوید تا حقوق قانونی شما به بهترین نحو ممکن حفظ گردد.