خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد اول ( نویسنده مرتضی مطهری )
خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد اول اثر شهید مرتضی مطهری، دریچه ای به مباحث بنیادین قرآن شناسی و دیدگاه های عمیق این متفکر بزرگ اسلامی است. این اثر که برگرفته از سخنرانی های استاد مطهری در دانشگاه صنعتی شریف است، به اصول شناخت قرآن، زبان آن، جایگاه عقل و قلب از منظر قرآن می پردازد. محتوای حاضر، تلخیصی جامع و تحلیلی از این کتاب ارزشمند ارائه می دهد تا مخاطبان با مفاهیم اصلی آن آشنا شوند و به درک عمیق تری از پیام قرآن دست یابند.
شهید آیت الله مرتضی مطهری، نامی پرآوازه در سپهر اندیشه اسلامی معاصر ایران، به عنوان یکی از برجسته ترین متفکران و مروجان معارف دینی شناخته می شود. آثار او نه تنها گنجینه ای گرانبها از دانش و حکمت است، بلکه راهگشای بسیاری از پرسش ها و شبهات فکری نسل های مختلف بوده است. در میان انبوه تألیفات و سخنرانی های این استاد فرزانه، مجموعه آشنایی با قرآن جایگاه ویژه ای دارد. این مجموعه، حاصل سال ها تدریس، پژوهش و تعمق ایشان در کلام الله مجید است که با نگاهی ژرف نگرانه و زبانی شیوا، مفاهیم عمیق قرآنی را برای مخاطب عام و خاص تبیین می کند. مطالعه آثار قرآنی استاد مطهری، نه تنها به شناخت بهتر کتاب الهی کمک می کند، بلکه به درک نظام فکری و جهان بینی اسلامی از منظری اصیل و کارآمد می انجامد. این مقاله با هدف ارائه خلاصه ای دقیق و تحلیلی از جلد اول کتاب آشنایی با قرآن جلد اول، تلاش می کند تا راهی برای ورود به این اقیانوس بی کران معرفت الهی بگشاید و خوانندگان را به مطالعه عمیق تر اثر اصلی ترغیب کند. لازم به ذکر است که هر خلاصه ای، هرچند دقیق و جامع، هرگز نمی تواند جایگزین مطالعه نسخه کامل و درک عمق و ظرایف کلام استاد مطهری باشد، بلکه تنها می تواند مکملی برای آن و مشوقی برای شروع این مسیر باشد.
جایگاه فکری شهید مرتضی مطهری و اهمیت آثار قرآنی ایشان
شهید مرتضی مطهری، متفکر و فیلسوفی که اندیشه هایش مرزهای زمان و مکان را درنوردیده است، نقشی بی بدیل در روشنگری فکری و دینی جامعه ایران ایفا کرده است. او نه تنها یک مفسر و فقیه برجسته بود، بلکه با بینشی عمیق به مسائل اجتماعی، فلسفی و کلامی روز می پرداخت. نگاه جامع نگر او به اسلام، که همزمان بر عقلانیت، معنویت و عدالت تأکید داشت، او را به یکی از مهم ترین مراجع فکری در دوران خود و پس از آن تبدیل کرد.
آثار قرآنی استاد مطهری، به ویژه مجموعه آشنایی با قرآن، اهمیت مضاعفی دارد. در دورانی که بسیاری از روشنفکران، یا از قرآن فاصله می گرفتند یا آن را به شیوه ای سطحی و مطابق با دیدگاه های شخصی تفسیر می کردند، استاد مطهری با ارائه ی تفسیری اصیل و مبتنی بر مبانی اسلامی، راهی نوین گشود. او معتقد بود که قرآن نه تنها منبع احکام فقهی، بلکه چشمه ای جوشان از معارف الهی، فلسفه زندگی و راهنمای تکامل بشری است. از این رو، ایشان با حساسیت ویژه ای به تبیین و ترویج اندیشه های قرآنی پرداختند و تلاش کردند تا حجاب های تحریف و کج فهمی را از چهره این کتاب آسمانی برطرف سازند.
دقت علمی، عمق محتوایی، زبان شیوا و توانایی پاسخگویی به شبهات، از ویژگی های برجسته آثار قرآنی مطهری است. او در این آثار، نه تنها به تفسیر لفظی آیات می پرداخت، بلکه با استمداد از سایر آیات، روایات، عقل و تاریخ، به تحلیل های جامع و کاربردی دست می زد. این رویکرد، فهمی عمیق تر و جامع تر از قرآن را برای مخاطبان فراهم می آورد و آنان را در مسیر دستیابی به جهان بینی قرآنی یاری می رساند. به همین دلیل است که مطالعه آثار قرآنی استاد، برای هر جوینده معرفت دینی و هر کس که دغدغه فهم صحیح از اسلام و قرآن را دارد، امری ضروری و روشنگرانه محسوب می شود.
معرفی کتاب آشنایی با قرآن جلد اول؛ ریشه ها و ساختار
کتاب آشنایی با قرآن جلد اول، یکی از مهم ترین و foundationalترین آثار شهید مرتضی مطهری در زمینه قرآن شناسی است. این جلد در واقع صورت مکتوب و ویراسته شده ی پنج سخنرانی استاد مطهری است که در سال ۱۳۵۲ در دانشگاه صنعتی شریف ایراد گردیده است. استاد مطهری خود، نام شناخت قرآن را برای این سلسله سخنرانی ها برگزیده بودند.
از سخنرانی تا کتاب؛ فرایند تدوین آشنایی با قرآن
هدف اصلی استاد از این سخنرانی ها، ایجاد مدخلی برای رشته ای از بحث های عمیق و اساسی اعتقادی بود که قرار بود در آینده به آن پرداخته شود. مباحثی چون «خدا در قرآن»، «پیامبر در قرآن»، «انسان در قرآن»، «تاریخ در قرآن» و «شناخت در قرآن» از جمله سرفصل های مورد نظر ایشان بودند که هر یک می توانستند مجموعه ای غنی از معارف و اندیشه های اسلامی را در بر گیرند. این رویکرد نشان دهنده نظام مند بودن و عمق اندیشه ی استاد در پرداختن به مباحث قرآنی است.
ویژگی بارز این جلد، رویکرد مقدماتی و بنیادین آن است. استاد مطهری در این بخش، به جای پرداختن مستقیم به تفسیر آیات خاص، مباحث زیربنایی و مبانی شناخت قرآن را مطرح می کنند. او تلاش می کند تا با فراهم آوردن پیش زمینه های فکری لازم، خواننده را برای ورود به اعماق معارف قرآنی آماده سازد. این جلد، بخشی از مجموعه ۱۴ جلدی آشنایی با قرآن است که حاصل سلسله مباحث تفسیری استاد در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ شمسی می باشد. جلدهای بعدی این مجموعه به تفسیر آیات مشخصی از سوره های حمد، بقره، انفال، توبه، نور و تقریباً جزء سی ام قرآن می پردازند.
تنظیم این مقاله و تبدیل سخنرانی ها به قالب کتاب، در ماه های اولیه پس از شهادت استاد و قبل از تشکیل شورای نظارت انجام شده است. ویراستاران کوشیده اند تا مطالب متفکر شهید را با حفظ اصالت کلام و بیان روان ایشان، به قلم درآورند. ویژگی ممتاز این مباحث، توجه به مسائل و موضوعات فکری و اجتماعی روز در حین تفسیر آیات قرآنی است که موجب تازگی و زنده بودن این مطالب در طول زمان گردیده است. بیان روشن و روان استاد نیز از دیگر عوامل جذابیت و ماندگاری این مجموعه است که آن را برای طیف وسیعی از مخاطبان قابل فهم و کاربردی می سازد.
ضرورت تلخیص و ارزش علمی خلاصه سازی آثار استاد مطهری
در تمدن اسلامی، سنت ممدوح و دیرینه ای از تلخیص و خلاصه سازی آثار علمی و فکری وجود داشته است. این سنت، نه تنها به معنای کم ارزش شمردن اثر اصلی نیست، بلکه حاکی از آن است که هم اصل اثر و هم خلاصه ی آن، کارکردهای متفاوت و ارزش خاص خود را دارند. تلخیص به معنای گزیده گویی، فشرده سازی و ارائه چکیده مطالب یک اثر مفصل است که می تواند اهداف و نیازهای مختلفی را برآورده سازد.
کارکردهای تلخیص در تمدن اسلامی
تلخیص، ابزاری کارآمد برای مرور سریع نکات مهم، آشنایی اولیه با محتوای یک کتاب پیش از مطالعه کامل آن، و نیز سازماندهی و نظام مند ساختن حجم وسیعی از اطلاعات است. برای مثال، تلخیص کتاب النفس ارسطو توسط ابن رشد، المحصل فخر رازی توسط خواجه نصیرالدین طوسی، و الشافی سید مرتضی توسط شیخ طوسی، نمونه هایی از این سنت درخشان هستند. حتی برخی اوقات، خود مؤلفان نیز به تلخیص آثارشان می پرداخته اند؛ چنانکه مرحوم فیض کاشانی، تفسیر روایی صافی خود را در کتابی به نام الاصفی خلاصه کرده است.
نیاز به خلاصه سازی آثار استاد مطهری به دلایل مختلفی اهمیت پیدا می کند. اولاً، حجم گسترده و تنوع موضوعی آثار ایشان، مطالعه جامع همه آنها را برای بسیاری از علاقه مندان دشوار می سازد. ثانیاً، خلاصه ها می توانند به عنوان یک مرجع سریع برای مرور و یادآوری مفاهیم کلیدی، یا به عنوان یک راهنما برای فهم نظام فکری استاد، مورد استفاده قرار گیرند. این تلخیص ها می توانند به خواننده کمک کنند تا هم به رئوس و چکیده ی مطالب استاد مطهری در هر بخش دست یابد و هم مطالب را به صورت گزیده و در قالب منسجم و ترتیب منطقی درک کند.
«من کار را ذی قیمت می دانم. … شما که این ها را تلخیص کرده اید و برنامه ریزی شده و شکل داده شده ارائه می دهید، خوب و باارزش است»
– حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار اساتید طرح مطالعاتی و خلاصه کنندگان آثار شهید مطهری
اهمیت این کار تا آنجاست که رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای نیز بر ارزش علمی خلاصه سازی آثار استاد صحه گذاشته و در دیدار با اساتید طرح مطالعاتی و خلاصه کنندگان آثار شهید مطهری در دانشگاه امام صادق (ع) فرمودند: «من کار را ذی قیمت می دانم. … شما که این ها را تلخیص کرده اید و برنامه ریزی شده و شکل داده شده ارائه می دهید، خوب و باارزش است.» (۱۴/۶/۱۳۷۹). ایشان همچنین در سال ۱۳۷۷ خطاب به اعضای کنگره بزرگداشت شهید مطهری فرمودند: «شما باید نظام فکری استاد مطهری را به صورتی فشرده، سنجیده، دقیق و جمع بندی شده در یک کتاب ترسیم کنید.» خلاصه سازی آثار، با افزودن فهرستی از نکات اصلی و نمودار درختی از ساختار منطقی مباحث، گامی مهم در جهت تحقق این فرمایش و ترسیم و تدوین نظام فکری استاد مطهری محسوب می شود.
دیدگاه استاد مطهری درباره نگارش سخنرانی ها
نکته ای که بر اهمیت خلاصه سازی برخی آثار استاد مطهری می افزاید، این است که بسیاری از این آثار، متن پیاده شده سخنرانی های ایشان است. خود استاد مطهری بارها فرموده اند: «آنچه به صورت سخنرانی ایراد می شود ـ لااقل سخنرانی های من این چنین است ـ قابل چاپ شدن نیست، مگر اینکه از نو دستکاری شود. به علاوه وقتی که بنا است چاپ شود نمی توان به مطالبی که به صورت سخنرانی ادا شده قناعت کرد.» (عدل الهی، مجموعه آثار، ج۱، ص ۴۰). این بدان معناست که حتی خود ایشان نیز بر لزوم بازنگری، ویرایش و تنظیم منطقی تر مطالب برای انتشار مکتوب اذعان داشته اند. تلخیص چنین آثاری، با هدف انعکاس رئوس و چکیده ی مطالب همراه با قالب منسجم و ترتیب منطقی محتوای کتاب صورت گرفته است تا ضمن حفظ اصالت کلام استاد، به حداکثر بهره وری مطالعاتی منجر شود.
مروری بر مباحث کلیدی جلد اول آشنایی با قرآن
جلد اول کتاب آشنایی با قرآن، به حق، مدخلی استراتژیک برای ورود به مباحث گسترده قرآن شناسی از منظر شهید مطهری است. در این جلد، استاد به طرح مبانی و پیش زمینه های لازم برای فهم عمیق قرآن می پردازند و ابعاد گوناگون شناخت این کتاب آسمانی را تشریح می کنند. در ادامه، به خلاصه ای تحلیلی از سرفصل ها و مباحث کلیدی این جلد می پردازیم:
شناخت قرآن: ابعاد سه گانه
استاد مطهری در آغاز مباحث خود، به تبیین اقسام شناخت قرآن می پردازند و سه نوع شناخت را معرفی می کنند که هر یک برای فهم جامع کتاب الهی ضروری است:
- شناخت سندی یا انتسابی: این نوع شناخت مربوط به اطمینان از اصالت و صحت انتساب قرآن به پیامبر اکرم (ص) و وحی الهی است. یعنی اطمینان یابیم که متن موجود، همان کلامی است که بر پیامبر نازل شده و از تحریف مصون مانده است.
- شناخت تحلیلی: این بخش به معنای فهم محتوایی و درک مفاهیم، معانی، و احکام آیات قرآن است. یعنی تجزیه و تحلیل کلمات و جملات برای رسیدن به مراد خداوند.
- شناخت ریشه ای: این عمیق ترین سطح شناخت است که به درک روح کلی قرآن، اهداف غایی آن، و پیوند مباحث مختلف با یکدیگر می پردازد. در واقع، این نوع شناخت، به کشف نظام فکری و جهان بینی قرآنی کمک می کند.
تأکید استاد بر لزوم توجه به هر سه بعد، نشان دهنده رویکرد جامع نگر ایشان به قرآن شناسی است.
اصالت های قرآن؛ بنیادهای معرفتی
یکی از مباحث محوری که در این جلد به آن اشاره می شود، اصالت های سه گانه قرآن است. هرچند استاد مطهری به تفصیل در این بخش از کتاب به تبیین آن ها نمی پردازد، اما از دیدگاه کلی ایشان و سایر آثارشان می توان به سه اصالت مهم اشاره کرد که شاکله فکری قرآن را تشکیل می دهند:
- اصالت وحیانی: قرآن کلام مستقیم خداوند است و محصول اندیشه بشری نیست. این اصالت، منبع الوهی و قدسی بودن قرآن را تأکید می کند.
- اصالت جامعیت: قرآن کتابی جامع است که به ابعاد مختلف زندگی انسان، از فردی تا اجتماعی، از دنیا تا آخرت، از جسم تا روح می پردازد و هیچ بعدی را نادیده نمی گیرد.
- اصالت هدایت گری: هدف اصلی قرآن، هدایت بشر به سوی سعادت و کمال است. تمام آیات، چه اخلاقی، چه فقهی و چه کلامی، در نهایت به این هدف متعالی خدمت می کنند.
این اصالت ها، زیربنای هرگونه تفسیر و فهمی از قرآن را تشکیل می دهند و به خواننده کمک می کنند تا با دیدگاهی صحیح به مطالعه آن بپردازد.
پیش شرط های فهم قرآن و امکان شناخت آن
استاد مطهری در این بخش، به یکی از پرسش های بنیادی می پردازند: «آیا قرآن شناختنی است؟» و پیش شرط هایی را برای فهم صحیح آن بیان می کنند. ایشان شبهاتی را که فهم قرآن را ناممکن می دانند، رد می کنند و بر این باورند که قرآن برای فهم نازل شده است. از جمله پیش شرط های فهم قرآن عبارتند از:
- پاکی قلب: فهم حقایق قرآنی نیازمند دلی پاک و فارغ از آلودگی های گناه و هواپرستی است.
- عدم تعصب: تعصب و پیش داوری، حجابی بر روی چشم بصیرت انسان می افکند و مانع از درک پیام واقعی قرآن می شود.
- مراجعه به عقل: قرآن خود به تعقل و تفکر دعوت می کند و فهم آن بدون به کارگیری عقل و اندیشه ممکن نیست.
قرآن از زبان قرآن؛ معرفی اوصاف خویش
استاد مطهری بخشی از مباحث را به معرفی قرآن از زبان خود قرآن اختصاص می دهند. قرآن کریم در آیات متعدد، اوصاف و کارکردهای خود را بیان می کند تا انسان ها با چیستی و جایگاه آن آشنا شوند. از جمله این اوصاف می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتاب هدایت: قرآن راهنمای بشر به سوی سعادت و راه درست زندگی است.
- نور: قرآن ظلمت جهل و گمراهی را از میان برمی دارد و راه را روشن می سازد.
- شفا: قرآن شفابخش دردهای روحی و بیماری های اخلاقی است.
- فرقان: قرآن وسیله ای برای تشخیص حق از باطل و تمییز میان حقیقت و انحراف است.
- ذکر: قرآن یادآور حقیقت هستی، جایگاه انسان و وظایف اوست.
بررسی این اوصاف، به خواننده کمک می کند تا انتظارات صحیحی از قرآن داشته باشد و آن را در جایگاه واقعی خود بفهمد.
درک زبان قرآن؛ جامعیت و گستردگی
زبان قرآن یکی از مهم ترین مباحثی است که استاد مطهری به آن می پردازند. ایشان تأکید دارند که زبان قرآن نه صرفاً ادبی است، نه صرفاً فلسفی و نه صرفاً عرفانی، بلکه زبانی جامع و چندبعدی است. قرآن برای ارتباط با انسان در تمامی ابعاد وجودی او، از ابعاد مختلف زبانی بهره می گیرد:
- بعد عقلانی: با استدلال های منطقی، دعوت به تفکر و تدبر.
- بعد عاطفی: با استفاده از داستان ها، تمثیل ها و تعابیر تأثیرگذار برای تحریک احساسات و وجدان بشری.
- بعد تمثیلی و استعاری: برای تبیین حقایق پیچیده و انتزاعی از طریق مثال های ملموس و قابل درک.
فهم این جامعیت زبانی، کلید درک صحیح از پیام های متنوع قرآن است.
مخاطبان قرآن؛ فراگیری دعوت الهی
استاد مطهری توضیح می دهند که قرآن با اقشار مختلف جامعه با سطوح فهم گوناگون سخن می گوید. قرآن فقط برای فلاسفه، فقها یا عارفان نازل نشده است؛ بلکه با همه انسان ها، از عوام تا خواص، از مؤمن تا کافر، با زبانی متناسب با سطح درکشان ارتباط برقرار می کند. این فراگیری در مخاطب شناسی، نشان دهنده عمومی بودن دعوت الهی و شمول رحمت خداوند است. هر کس به اندازه ظرفیت و آمادگی خود می تواند از دریای بیکران معارف قرآن بهره مند شود.
جایگاه عقل در بینش قرآنی
یکی از درخشان ترین بخش های این جلد، تبیین جایگاه رفیع عقل از دیدگاه قرآن است. استاد مطهری به روشنی نشان می دهند که اسلام و قرآن، نه تنها با عقلانیت ناسازگار نیستند، بلکه به شدت به تعقل و تفکر دعوت می کنند. دلایل سندیّت عقل از منظر قرآن از این قرار است:
- دعوت به تعقل: آیات متعددی انسان را به اندیشیدن، تدبر و خردورزی فرا می خوانند.
- استفاده از نظام علّی و معلولی: قرآن در تبیین پدیده ها و احکام، به روابط علت و معلولی اشاره می کند و انسان را به کشف این روابط تشویق می نماید.
- فلسفه احکام: بسیاری از احکام الهی دارای فلسفه و حکمت هایی هستند که با عقل قابل درک اند.
- مبارزه با لغزش های عقل: قرآن به عوامل خطای عقلانی مانند هواپرستی، تعصب و تقلید کورکورانه اشاره کرده و با آن ها مبارزه می کند.
این بخش، بر نقش محوری عقل در فهم دین و تمایز اسلام از برخی مکاتب ضدعقل تأکید می کند. منشأهای خطاهای عقلانی از دیدگاه قرآن نیز به دقت بررسی می شود تا راه برای تفکر صحیح هموار گردد.
مفهوم قلب در قرآن؛ مرکز ادراک و عواطف
مفهوم «قلب» در قرآن، موضوع دیگری است که استاد مطهری به آن می پردازند. ایشان قلب را نه صرفاً یک عضو جسمانی، بلکه مرکز ادراکات، عواطف، ایمان و کفر، و نیز معرفت و شناخت می دانند. قلب در قرآن جایگاهی متعالی دارد و ظرف حقایق الهی است. خصوصیات قلب سلیم (پاک) و قلب بیمار (آلوده) مورد بررسی قرار می گیرد.
از دیدگاه قرآن، قلب سلیم، قلبی است که از شرک، نفاق، کبر و سایر رذایل اخلاقی پاک باشد و پذیرای نور هدایت الهی گردد. در مقابل، قلب بیمار، قلبی است که به دلیل گناهان و دلبستگی های دنیوی، قساوت یافته و توانایی درک حقایق را از دست داده است. اهمیت طهارت قلب برای فهم حقایق قرآنی از این جهت است که قرآن، کلامی است که با روح و جان انسان سخن می گوید و تنها قلبی که آمادگی دریافت این حقایق را داشته باشد، می تواند از آن بهره مند شود.
فاجعه اندلس؛ درس عبرتی تاریخی
شهید مطهری در لابه لای مباحث خود، گاهی به مصادیق تاریخی برای تبیین دیدگاه هایشان اشاره می کنند. فاجعه اندلس، یکی از آن مواردی است که می تواند به عنوان یک درس عبرت از غفلت از مبانی قرآنی مورد توجه قرار گیرد. سقوط تمدن اسلامی در اندلس، علل گوناگونی داشت که از جمله آنها می توان به فاصله گرفتن از آموزه های اصیل قرآن، گرایش به دنیازدگی، تفرقه، و ضعف در فهم و عمل به مبانی معرفتی اسلام اشاره کرد. استاد مطهری از این دست وقایع تاریخی برای نشان دادن اهمیت تمسک به قرآن و عبرت گرفتن از سرنوشت جوامع پیشین استفاده می کنند تا مخاطب را به تفکر در این مسائل و پرهیز از تکرار خطاها سوق دهند.
چرا مطالعه خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد اول ضروری است؟
مطالعه نسخه کامل هر کتابی، به ویژه آثار عمیق و پرمحتوایی چون کتاب های شهید مطهری، بی شک ارجحیت دارد. اما در دنیای امروز با سرعت بالای اطلاعات و محدودیت زمان، خلاصه سازی می تواند نقش مهمی در تسهیل دسترسی به دانش ایفا کند. در مورد خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد اول نیز، دلایل متعددی برای ضرورت مطالعه آن وجود دارد:
- صرفه جویی در زمان: این خلاصه به افرادی که زمان کافی برای مطالعه کامل همه آثار استاد را ندارند، کمک می کند تا در کوتاه ترین زمان ممکن، با مهم ترین مباحث و دیدگاه های استاد در این زمینه آشنا شوند.
- آشنایی با یک ساختار منظم فکری: خلاصه سازی، اغلب با سازماندهی و تبیین ساختار منطقی مطالب همراه است. این امر به خواننده کمک می کند تا نظام فکری استاد مطهری در زمینه قرآن شناسی را به صورتی منظم و قابل فهم درک کند.
- آمادگی برای مطالعه سایر مجلدات یا آثار: مطالعه این خلاصه، می تواند به عنوان یک مقدمه و پیش درآمد برای ورود به مباحث عمیق تر سایر مجلدات آشنایی با قرآن یا دیگر آثار تفسیری و اعتقادی استاد مطهری عمل کند و ذهن خواننده را برای پذیرش مفاهیم پیچیده تر آماده سازد.
- مرجعی سریع برای یادآوری مفاهیم کلیدی: برای دانشجویان، پژوهشگران و طلاب که قبلاً نسخه کامل را مطالعه کرده اند، این خلاصه می تواند به عنوان یک مرجع سریع برای مرور و یادآوری نکات اصلی و استدلال های استاد مطهری مورد استفاده قرار گیرد.
- تشویق به مطالعه اثر اصلی: بسیاری از افراد پس از مطالعه یک خلاصه خوب و جذاب، انگیزه بیشتری برای رجوع به اثر اصلی و بهره مندی از تمامی ظرایف و زیبایی های کلام مؤلف پیدا می کنند.
بنابراین، این خلاصه نه تنها یک جایگزین، بلکه یک ابزار مکمّل و کارآمد در فرآیند یادگیری و پژوهش در حوزه معارف قرآنی و اندیشه های شهید مطهری است.
نتیجه گیری؛ مدخلی بر فهم عمیق قرآن
جلد اول کتاب آشنایی با قرآن شهید مرتضی مطهری، با رویکردی مقدماتی و در عین حال عمیق، بنیان های شناخت قرآن کریم را پی ریزی می کند. این اثر که حاصل سخنرانی های روشنگرانه استاد در دانشگاه صنعتی شریف است، خواننده را با ابعاد سه گانه شناخت قرآن (سندی، تحلیلی، ریشه ای)، اصالت های بنیادین آن، پیش شرط های لازم برای فهم کلام الهی، و همچنین جایگاه رفیع عقل و مفهوم متعالی قلب از منظر قرآن آشنا می سازد. استاد مطهری با تبیین جامعیت زبان قرآن و شمول مخاطبان آن، افقی نوین برای درک پیام های غنی این کتاب آسمانی می گشاید.
مطالعه این جلد، به عنوان یک مدخل حیاتی برای هرگونه پژوهش و مطالعه قرآنی، ضروری است. این اثر نه تنها دیدگاهی کلی و در عین حال دقیق از محتوای قرآن ارائه می دهد، بلکه خواننده را برای ورود به اعماق سایر مجلدات آشنایی با قرآن و دیگر آثار ارزشمند استاد مطهری آماده می سازد. از طریق این کتاب، می توان به نظام فکری منسجم و عقلانی استاد در مواجهه با قرآن پی برد و از رهنمودهای ایشان برای دستیابی به فهمی اصیل و کاربردی از دین بهره مند شد.
در نهایت، این مقاله تلاش کرد تا خلاصه ای تحلیلی و جامع از خلاصه کتاب آشنایی با قرآن جلد اول ( نویسنده مرتضی مطهری ) ارائه دهد. امید است این محتوا، انگیزه ای برای مطالعه عمیق تر آثار این متفکر بزرگ اسلامی و گامی در مسیر روشن گری فکری جامعه دینی و ترویج اندیشه های قرآنی باشد. راه شهید مطهری، راه بازگشت به قرآن و عقلانیت اسلامی است، و هر قدم در این مسیر، چراغی است برای فردای روشن تر.
اطلاعات تکمیلی و معرفی منابع
برای کسانی که مایل به مطالعه نسخه کامل و دقیق تر کتاب آشنایی با قرآن جلد اول و سایر مجلدات این مجموعه ارزشمند هستند، مطالعه آثار انتشارات صدرا که ناشر اصلی آثار استاد مطهری است، توصیه می شود. این انتشارات، مسئولیت جمع آوری، تدوین، و نشر آثار استاد را بر عهده دارد و نسخه های معتبر و تصحیح شده را عرضه می کند.
دیگر جلدهای مجموعه آشنایی با قرآن
مجموعه آشنایی با قرآن، شامل ۱۴ جلد است که هر یک به مباحث تفسیری خاصی می پردازد. پس از جلد اول که بیشتر به مبانی قرآن شناسی اختصاص دارد، جلدهای بعدی به ترتیب به تفسیر سوره هایی چون حمد، بقره، انفال، توبه، نور و بخش هایی از جزء سی ام قرآن می پردازند. برخی از موضوعات مطرح شده در جلدهای بعدی عبارتند از:
- جلد دوم: تفسیر سوره حمد و قسمتی از سوره بقره.
- جلد سوم: تفسیر آیاتی از سوره های انفال و توبه.
- جلد چهارم: تفسیر سوره نور.
- جلدهای بعدی: به تفسیر سوره هایی مانند زخرف، دخان، جاثیه، فتح، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، حشر، ممتحنه، صف، جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک و قلم اختصاص دارند.
پیشنهاد مطالعه کتاب های مرتبط دیگر از شهید مطهری
برای تکمیل نظام فکری استاد مطهری، مطالعه آثار دیگری از ایشان در کنار آشنایی با قرآن پیشنهاد می شود. برخی از این آثار عبارتند از:
- انسان و سرنوشت
- عدل الهی
- خدمات متقابل اسلام و ایران
- نظام حقوق زن در اسلام
- حماسه حسینی
- جهان بینی توحیدی
این کتاب ها نیز هر یک به تبیین بخش مهمی از اندیشه های استاد در حوزه های فلسفه، کلام، اخلاق، جامعه شناسی و تاریخ اسلام می پردازند و مطالعه آنها به درک جامع تر دیدگاه های این متفکر بزرگ کمک شایانی خواهد کرد.