نخستین کشتی های جهان در مصر

تاریخ دریانوردی بشری پیوندی ناگسستنی با تمدن های باستانی دارد و در این میان مصر باستان جایگاهی بی بدیل در توسعه نخستین شناورها و فنون کشتی سازی در جهان ایفا می کند. چگونه تمدنی که در دل صحرا و در کنار رودخانه ای بزرگ شکل گرفت توانست پیشگام ساخت کشتی هایی شود که نه تنها در مسیرهای داخلی بلکه حتی در دریاها نیز تردد می کردند؟ درک این موضوع که مصریان چگونه با استفاده از منابع محدود خود از قایق های ساده نی ای به کشتی های چوبی بزرگ و پیچیده دست یافتند پنجره ای به نبوغ مهندسی و نیازهای حیاتی این تمدن باستانی می گشاید.

تاریخچه دریانوردی در مصر باستان به هزاران سال پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. نیاز به حمل ونقل در کنار رودخانه نیل شریان حیاتی این تمدن مصریان را از همان دوران پیش سلسله ای به سمت استفاده از شناورهای آبی سوق داد. نقوش و آثار باستانی نشان می دهند که قایق ها از نخستین ابزارهایی بودند که برای ماهیگیری جابجایی افراد و کالاها در این سرزمین به کار گرفته شدند.

رود نیل نقش محوری در توسعه ساخت کشتی در مصر باستان ایفا کرد. این رودخانه نه تنها نیاز اولیه به حمل ونقل آبی را ایجاد کرد بلکه بستر مناسبی برای آزمایش و بهبود طراحی قایق ها و کشتی ها فراهم آورد. جریان منظم نیل امکان سفرهای رفت و برگشت را با استفاده از جریان (به سمت شمال) و باد غالب (به سمت جنوب) میسر می ساخت و این خود محرکی برای توسعه شناورهای کارآمدتر بود.

شواهد باستانی فراوانی از نخستین قایق ها و کشتی ها در مصر کشف شده است. از جمله این شواهد می توان به مدل های قایق یافت شده در مقبره ها نقوش دیواری معابد و آرامگاه ها و مهم تر از همه بقایای واقعی قایق ها و کشتی ها اشاره کرد. قایق های کشف شده در منطقه ابیدوس که قدمت آن ها به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد می رسد از جمله قدیمی ترین نمونه های شناورهای چوبی باستانی در جهان محسوب می شوند و دیدگاه ارزشمندی درباره فنون ساخت در آن دوران ارائه می دهند.

انواع مختلفی از شناورها در مصر باستان مورد استفاده قرار می گرفت که با توجه به نیازها و منابع موجود طراحی و ساخته می شدند.

قایق های ساخته شده از پاپیروس از قدیمی ترین انواع شناورها در مصر بودند. این قایق ها با استفاده از دسته های نی پاپیروس که محکم به هم بسته می شدند ساخته می شدند و برای مصارف روزمره مانند ماهیگیری شکار پرندگان و حمل ونقل در مسافت های کوتاه در رود نیل مناسب بودند. این قایق ها سبک بودند اما دوام کمتری داشتند و برای آب های آزاد یا حمل بارهای سنگین مناسب نبودند.

با گذشت زمان و افزایش نیاز به حمل بارهای سنگین تر و سفرهای طولانی تر مصریان به ساخت کشتی های چوبی روی آوردند. با وجود کمبود چوب مرغوب در مصر آن ها با واردات الوار به ویژه چوب سدر از لبنان و توسعه فنون خاص درودگری کشتی های تخته ای ساختند. در این کشتی ها تخته ها با استفاده از روش هایی مانند اتصال کام و زبانه و بستن آن ها با طناب به یکدیگر متصل می شدند که نشان دهنده مهارت بالای آن ها در کار با چوب بود.

کشتی ها در مصر باستان کاربردهای متنوع و حیاتی داشتند که زندگی روزمره اقتصاد و حتی باورهای مذهبی آن ها را تحت تأثیر قرار می داد.

مهم ترین کاربرد کشتی ها حمل و نقل و تجارت داخلی در طول رود نیل بود. نیل به عنوان بزرگراه اصلی مصر عمل می کرد و کشتی ها برای جابجایی غلات سنگ های ساختمانی عظیم برای اهرام و معابد مواد خام و کالاهای تجاری بین شهرهای مختلف استفاده می شدند. این امر نقش حیاتی در یکپارچگی اقتصادی و سیاسی مصر داشت.

علاوه بر نیل مصریان باستان با استفاده از کشتی های مستحکم تر سفرهای دریایی و اکتشافی نیز انجام می دادند. مشهورترین این سفرها لشکرکشی های تجاری به سرزمین پونت (احتمالاً در سواحل اریتره یا سومالی امروزی) بود که برای دستیابی به کالاهای لوکس مانند بخور طلا و چوب های کمیاب صورت می گرفت. این سفرها نیازمند کشتی هایی بودند که توانایی مقاومت در آب های دریای سرخ را داشته باشند.

نقش کشتی ها در مراسم مذهبی و تدفین نیز بسیار برجسته بود. مصریان معتقد بودند که خدایان و ارواح در قایق های خورشیدی در آسمان سفر می کنند و بنابراین مدل های قایق و کشتی های واقعی در مقبره ها قرار داده می شدند تا فرعون یا فرد متوفی بتواند در زندگی پس از مرگ از آن ها استفاده کند. کشتی خوفو نمونه بارز این باور است که در کنار هرم او دفن شده بود.

مواد اصلی برای ساخت کشتی های اولیه مصری شامل نی پاپیروس برای قایق های کوچک و سبک و چوب برای شناورهای بزرگتر بود. چوب های محلی مانند آکاسیا نیز استفاده می شد اما برای ساخت کشتی های بادوام و بزرگ چوب های وارداتی به ویژه سدر لبنانی ترجیح داده می شد. روش های ساخت شامل بستن محکم دسته های پاپیروس و در مورد چوب اتصال تخته ها با استفاده از کام و زبانه میخ های چوبی و بستن با طناب هایی بود که از سوراخ های حفر شده در لبه تخته ها عبور می کردند. درزها نیز با کاه یا مواد دیگر عایق بندی می شدند.

کشف کشتی خوفو در سال ۱۹۵۴ در گودالی در کنار هرم بزرگ جیزه یکی از مهم ترین یافته های باستان شناسی مرتبط با کشتی سازی مصر است. این کشتی چوبی که به طرز شگفت آوری سالم باقی مانده به دوره پادشاهی کهن و زمان فرعون خوفو تعلق دارد. اهمیت آن نه تنها به دلیل قدمت و حفظ بی نظیر بلکه به خاطر اطلاعات دقیقی است که درباره فنون پیشرفته کشتی سازی مصریان باستان و همچنین باورهای مذهبی و تشییع جنازه آن ها ارائه می دهد. این کشتی احتمالاً نمادی از قایق خورشیدی یا وسیله ای برای سفر فرعون در زندگی پس از مرگ بوده است.

سیر تحول فناوری کشتی سازی در مصر باستان روندی پیوسته و تکاملی را نشان می دهد. از قایق های ساده نی ای که تنها با پارو حرکت می کردند مصریان به سمت ساخت قایق های چوبی اولیه با پاروهای هدایت کننده پیش رفتند. سپس با تسلط بر فنون درودگری و اتصال تخته ها کشتی های بزرگتر با بادبان های چهارگوش برای بهره گیری از نیروی باد به ویژه برای حرکت در خلاف جهت جریان نیل (به سمت جنوب) ساختند. طراحی بدنه نیز از شکل ساده و خمیده قایق های نی ای به بدنه های مستحکم تر و مناسب برای سفرهای دریایی تغییر یافت هرچند که بسیاری از کشتی های چوبی اولیه فاقد شاسی داخلی بودند و استحکام خود را از اتصالات تخته ها و طناب های کششی تأمین می کردند.

قدمت نخستین قایق ها و کشتی های کشف شده در مصر چقدر است؟

قدیمی ترین شواهد باستان شناسی از قایق ها در مصر به دوره پیش سلسله ای (حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد) بازمی گردد مانند قایق های چوبی کشف شده در ابیدوس که از قدیمی ترین نمونه های جهان هستند.

جنس اصلی قایق های اولیه مصریان باستان چه بود؟

قایق های اولیه مصریان باستان عمدتاً از دسته های محکم بسته شده نی پاپیروس ساخته می شدند که به دلیل دسترسی آسان به این ماده در کنار رود نیل بسیار رایج بودند.

آیا مصریان باستان توانایی دریانوردی در دریاها را داشتند؟

بله مصریان باستان با ساخت کشتی های چوبی مستحکم تر توانایی دریانوردی در دریاها به ویژه دریای سرخ برای سفرهای تجاری به سرزمین پونت و احتمالاً در مدیترانه را نیز داشتند.

هدف از ساخت کشتی های چوبی بزرگ در مصر چه بود؟

هدف اصلی ساخت کشتی های چوبی بزرگ حمل و نقل حجم بالایی از کالاها و افراد در طول رود نیل جابجایی سنگ های عظیم برای ساخت وسازهای بزرگ و انجام سفرهای تجاری و اکتشافی به خارج از مرزها بود.

چرا کشتی کشف شده در کنار هرم خوفو اهمیت زیادی دارد؟

کشتی خوفو به دلیل حفظ استثنایی خود اطلاعات بی نظیری درباره فنون پیشرفته کشتی سازی مصر باستان در دوره پادشاهی کهن ارائه می دهد و همچنین نمادی مهم از باورهای مذهبی و مراسم تدفین فرعون است.

قدیمی ترین کشتی های مصر در کدام مناطق کشف شده اند؟

قدیمی ترین بقایای کشتی ها و قایق ها در مصر در مناطق باستانی مهمی مانند ابیدوس (قایق های دوره پیش سلسله ای) و در کنار مجموعه های هرمی مانند جیزه (کشتی خوفو) کشف شده اند.