پیوند حنجره جراحی پیچیده‌ای است که به بازگرداندن قابلیت صحبت کردن و بلع در افرادی کمک می‌کند که حنجره خود را از دست داده‌اند اغلب به دلیل لارنژکتومی. این روش نوین امکان بازگشت صدا را از طریق پیوند عضو فراهم می‌آورد.
لارنژکتومی به معنای برداشتن کامل یا بخشی از حنجره است. این جراحی معمولاً به دلیل بیماری‌های جدی مانند سرطان حنجره تروماهای شدید یا آسیب‌های غیرقابل ترمیم ناشی از پرتودرمانی انجام می‌شود. حنجره نقش حیاتی در تنفس محافظت از مجاری هوایی در برابر ورود غذا و مایعات و تولید صدا ایفا می‌کند. از دست دادن این عضو حیاتی چالش‌های عمده‌ای را برای فرد در زمینه صحبت کردن بلعیدن و حتی بوییدن ایجاد می‌کند و کیفیت زندگی او را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. تصمیم برای انجام لارنژکتومی پس از بررسی دقیق وضعیت بیمار و عدم پاسخ به سایر روش‌های درمانی اتخاذ می‌گردد.
پس از برداشتن حنجره فرد توانایی صحبت کردن به شیوه معمول را از دست می‌دهد. با این حال روش‌های مختلفی برای کمک به بازگشت قابلیت برقراری ارتباط صوتی وجود دارد. این روش‌ها شامل گفتار مری (Esophageal Speech) استفاده از حنجره مصنوعی (Artificial Larynx یا Electrolarynx) و روش‌های جراحی مانند قرار دادن پروتز تراکئوازوفاژیال (TEP) هستند. انتخاب روش مناسب بستگی به عواملی نظیر وضعیت سلامت عمومی بیمار توانایی‌های شناختی و فیزیکی و ترجیحات شخصی دارد. هدف اصلی این روش‌ها فراهم آوردن راهی برای تولید صدا و بهبود توانایی ارتباطی بیمار است.
یکی از مؤثرترین روش‌های جراحی برای بازگشت صدا پس از لارنژکتومی کامل استفاده از پروتز تراکئوازوفاژیال (TEP) است. در این روش سوراخی کوچک بین نای (Trachea) و مری (Esophagus) ایجاد می‌شود و یک پروتز سیلیکونی کوچک در آن قرار می‌گیرد. این پروتز به هوا اجازه می‌دهد تا از نای به داخل مری عبور کند اما از ورود غذا و مایعات از مری به نای جلوگیری می‌نماید. بیمار با مسدود کردن سوراخ تنفسی (استوما) در گردن خود هوا را از طریق پروتز به داخل مری هدایت می‌کند. ارتعاش بافت‌های مری در اثر عبور هوا صدایی تولید می‌کند که فرد می‌تواند با استفاده از دهان و زبان خود آن را به کلمات تبدیل نماید. این روش نیاز به آموزش و تمرین دارد.
پیوند حنجره یک روش جراحی بسیار پیچیده و نادر است که در حال حاضر در مراحل اولیه تحقیقات و کاربرد بالینی محدود قرار دارد. این جراحی به دلیل نیاز به پیوند عروق خونی ظریف اعصاب حیاتی برای عملکرد حنجره (تنفس بلع تولید صدا) و نیاز به سرکوب سیستم ایمنی بدن گیرنده برای جلوگیری از رد پیوند چالش‌های فراوانی دارد. تحقیقات گسترده‌ای در زمینه بهبود تکنیک‌های جراحی مدیریت رد پیوند و بازسازی عملکرد عصبی پس از پیوند در حال انجام است. با وجود موفقیت‌های اولیه این روش هنوز به عنوان یک گزینه درمانی استاندارد برای همه بیماران لارنژکتومی شده مطرح نیست و عمدتاً در مراکز تحقیقاتی پیشرفته انجام می‌شود.
تاریخچه پیوند حنجره به دهه ۱۹۹۰ بازمی‌گردد. اولین تلاش‌ها برای پیوند حنجره در سال ۱۹۹۸ در کلیولند کلینیک آمریکا انجام شد که موفقیت‌آمیز بود و بیمار توانست پس از جراحی توانایی صحبت کردن و بلعیدن را تا حدودی باز یابد. این موفقیت نقطه عطفی در زمینه جراحی پیوند اعضا بود و راه را برای تحقیقات بیشتر در این حوزه گشود. با این حال به دلیل پیچیدگی‌های فنی و نیاز به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی با عوارض جانبی احتمالی پیوند حنجره همچنان یک روش درمانی نادر محسوب می‌شود و موارد موفق آن در سطح جهان محدود هستند.
یکی از موارد برجسته در تاریخ پیوند حنجره عملیات نادری بود که در ایالات متحده انجام شد و توجه جامعه پزشکی را به خود جلب کرد. این جراحی که نیازمند هماهنگی تیمی از جراحان مجرب در رشته‌های گوش و حلق و بینی جراحی پلاستیک و ترمیمی و جراحی عروق بود با هدف بازگرداندن عملکرد حیاتی حنجره به بیمار انجام گرفت. موفقیت در این عملیات نادر نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر در تکنیک‌های جراحی میکروسکوپی و مدیریت پس از پیوند بود هرچند که چالش‌های مربوط به رد پیوند و بازسازی کامل عملکرد عصبی همچنان پابرجا باقی ماندند.
گامی دیگر در پیشرفت جراحی‌های پیوند در ناحیه سر و گردن انجام اولین پیوند همزمان حنجره و نای در دنیا بود. این جراحی که پیچیدگی آن به مراتب بیشتر از پیوند صرف حنجره است نیازمند اتصال همزمان عروق و اعصاب دو عضو حیاتی به صورت همزمان بود. موفقیت در چنین عملیاتی نه تنها امیدها را برای بیمارانی که دچار آسیب‌های وسیع در این ناحیه شده‌اند افزایش می‌دهد بلکه دانش و تجربه جراحان را در زمینه بازسازی‌های پیچیده سر و گردن ارتقا می‌بخشد و مسیر را برای نوآوری‌های آتی در این حوزه هموار می‌سازد.
کاندیداهای مناسب برای پیوند حنجره باید معیارهای سختگیرانه‌ای را داشته باشند. این جراحی معمولاً برای بیمارانی در نظر گرفته می‌شود که حنجره خود را به دلیل عواملی غیر از سرطان (مانند تروما یا آسیب‌های ناشی از پرتودرمانی) از دست داده‌اند و سایر روش‌های بازگشت صدا برای آن‌ها مؤثر نبوده یا مناسب نیست. بیمار باید از سلامت عمومی خوبی برخوردار باشد و بیماری‌های زمینه‌ای جدی که می‌توانند با جراحی یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تداخل داشته باشند نداشته باشد. همچنین توانایی روانی و تعهد بیمار به رعایت دقیق پروتکل‌های درمانی پس از پیوند از جمله مصرف منظم داروها و شرکت در جلسات توانبخشی از اهمیت بالایی برخوردار است.
جراحی پیوند حنجره یک فرآیند بسیار طولانی و پیچیده است که نیازمند تیم جراحی چند تخصصی و مجرب می‌باشد. این جراحی شامل برداشتن حنجره اهداکننده آماده‌سازی عروق خونی و اعصاب آن و سپس پیوند آن به ناحیه گردن گیرنده است. در این مرحله عروق خونی ظریف حنجره پیوندی به عروق گیرنده متصل می‌شوند تا جریان خون برقرار شود. همچنین اعصاب مربوط به حرکت و حس حنجره (مانند عصب راجعه حنجره‌ای) با دقت به اعصاب گیرنده متصل می‌شوند تا امکان بازگشت عملکرد صوتی و بلع فراهم گردد. پیچیدگی این جراحی و نیاز به اتصال دقیق ساختارهای حیاتی آن را به یکی از چالش‌برانگیزترین جراحی‌های پیوند تبدیل کرده است.
در برخی موارد آسیب به ناحیه حنجره و نای ممکن است بسیار وسیع باشد و نیاز به جراحی بازسازی نای حنجره (Laryngotracheal Reconstruction) داشته باشد. این جراحی می‌تواند به عنوان بخشی از فرآیند آمادگی برای پیوند حنجره یا به عنوان یک روش مستقل برای ترمیم تنگی‌ها یا آسیب‌های نای و حنجره انجام شود. هدف از این جراحی بازسازی مسیر هوایی و بهبود عملکرد تنفسی است. تکنیک‌های مختلفی از جمله استفاده از غضروف دنده یا سایر بافت‌ها برای بازسازی چارچوب حنجره و نای به کار گرفته می‌شود. این روش‌ها نیز پیچیدگی‌های خاص خود را دارند و موفقیت آن‌ها به وسعت آسیب و تکنیک جراحی بستگی دارد.
نتایج پیوند حنجره در زمینه بازگشت صدا و عملکرد بلع متغیر است. در موارد موفق بیماران توانسته‌اند تا حدودی قابلیت صحبت کردن را باز یابند هرچند کیفیت صدا ممکن است با صدای طبیعی متفاوت باشد. همچنین بهبود در عملکرد بلع به بیماران کمک می‌کند تا بتوانند به صورت خوراکی تغذیه کنند و از وابستگی به لوله تغذیه رها شوند. با این حال بازگشت کامل عملکرد اعصاب و عضلات حنجره زمان‌بر است و ممکن است نیاز به توانبخشی طولانی‌مدت گفتار و بلع داشته باشد. مهم‌ترین چالش پس از پیوند مدیریت رد پیوند و عوارض ناشی از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است که می‌تواند بر نتایج بلندمدت تأثیر بگذارد.
تغذیه پس از عمل جراحی حنجره به ویژه پس از لارنژکتومی یا پیوند نیازمند مراقبت و توجه ویژه‌ای است. در ابتدا بیماران معمولاً از طریق لوله تغذیه (مانند لوله نازوگاستریک یا گاستروستومی) تغذیه می‌شوند تا ناحیه جراحی بهبود یابد و خطر آسپیراسیون (ورود غذا یا مایعات به مجاری تنفسی) کاهش یابد. با پیشرفت بهبودی و ارزیابی توانایی بلع توسط متخصص گفتاردرمانی رژیم غذایی به تدریج تغییر می‌کند. تمرینات بلع برای تقویت عضلات و بهبود هماهنگی بلع انجام می‌شود. بازگشت به تغذیه کامل خوراکی ممکن است زمان‌بر باشد و نیاز به صبر و پشتکار دارد.
آیا پیوند حنجره ممکن است؟
بله پیوند حنجره از نظر فنی امکان‌پذیر است و چندین مورد موفق آن در جهان گزارش شده اما به دلیل پیچیدگی‌های فراوان و نیاز به داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یک روش نادر و تحقیقاتی محسوب می‌شود.
چه زمانی پیوند حنجره انجام می‌شود؟
پیوند حنجره معمولاً برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که حنجره خود را به دلایلی غیر از سرطان از دست داده‌اند و سایر روش‌های بازگشت صدا برایشان مؤثر نبوده است.
بیشتر بخوانید: انتشار روایت‌هایی از اسارت آزادگان در ایران‌صدا
جراحی پیوند حنجره چگونه است؟
این جراحی شامل برداشت حنجره از اهداکننده متوفی و اتصال دقیق عروق خونی و اعصاب آن به ساختارهای گردن گیرنده توسط تیم جراحی مجرب است.
آیا پس از برداشتن حنجره به دلیل سرطان امکان پیوند برای بازگشت صدا وجود دارد؟
خیر معمولاً پیوند حنجره برای بیماران سرطانی به دلیل خطر عود بیماری و تداخل با داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی انجام نمی‌شود و روش‌های جایگزین توصیه می‌گردد.
روش‌های جایگزین پیوند حنجره برای بازگشت صدا کدامند؟
روش‌های جایگزین شامل گفتار مری استفاده از حنجره مصنوعی (الکترولارنکس) و استفاده از پروتز تراکئوازوفاژیال (TEP) برای تولید صوت می‌باشند.
مراقبت‌های بعد از عمل پیوند حنجره شامل چیست؟
مراقبت‌ها شامل مصرف مادام‌العمر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی نظارت دقیق برای علائم رد پیوند و توانبخشی گسترده گفتار و بلع است.
بیشتر بخوانید: نیش این مار بی‌صدا می‌کشد
وضعیت پیوند حنجره در ایران چگونه است؟
اطلاعات عمومی در دسترس نشان می‌دهد که پیوند حنجره در ایران هنوز به صورت گسترده انجام نمی‌شود و عمدتاً در مرحله تحقیقاتی یا آمادگی برای انجام قرار دارد.