وسعت جنگل های آمازون چقدر است؟

جنگل های بارانی آمازون، با مساحتی حدود ۵.۵ میلیون کیلومتر مربع، وسیع ترین جنگل بارانی در جهان محسوب می شوند که این وسعت عظیم در ۹ کشور آمریکای جنوبی پراکنده شده و نقش بی بدیلی در تنظیم آب و هوای جهانی، حفظ تنوع زیستی و حمایت از فرهنگ های بومی ایفا می کند. شناخت ابعاد واقعی این اکوسیستم حیاتی، درک عمیق تری از جایگاه آن به عنوان ریه های زمین و مسئولیت جمعی ما در حفاظت از این گنجینه طبیعی را ممکن می سازد.

وسعت دقیق جنگل های آمازون: اعداد و ارقام خیره کننده

آمازون تنها یک نام جغرافیایی نیست؛ بلکه نمادی از حیات و پویایی سیاره زمین است. ابعاد شگفت انگیز این جنگل بارانی آن را به مهم ترین اکوسیستم سیاره تبدیل کرده است.

مساحت کلی: مقایسه ای ملموس

جنگل های آمازون با مساحت تقریبی ۵.۵ میلیون کیلومتر مربع (حدود ۲.۱ میلیون مایل مربع)، بیش از نیمی از کل جنگل های بارانی باقی مانده در جهان را به خود اختصاص داده است. برای درک بهتر این وسعت، می توان آن را با مقیاس های شناخته شده مقایسه کرد:

• این مساحت، بزرگتر از کل مساحت اتحادیه اروپاست.
• تقریباً دو سوم مساحت ایالات متحده آمریکا را پوشش می دهد.
• ۱۷ برابر مساحت انگلستان و ایرلند مجموعاً است.
• حدود ۴ درصد از سطح کل خشکی های زمین را تشکیل می دهد.

این ارقام نشان می دهند که آمازون یک اکوسیستم عظیم و فراگیر است که تأثیرات آن از مرزهای جغرافیایی فراتر رفته و به مقیاس جهانی می رسد. این وسعت بی کران است که امکان میزبانی از تنوع زیستی بی مانند و نقش آفرینی حیاتی در چرخه های طبیعی زمین را برای آمازون فراهم می آورد.

پراکندگی جغرافیایی: آمازون در قلب آمریکای جنوبی

جنگل های آمازون عمدتاً در حوضه آبریز رود آمازون قرار گرفته اند و گستره آن شامل بخش هایی از ۹ کشور آمریکای جنوبی می شود. این پراکندگی جغرافیایی نشان دهنده اهمیت منطقه ای و بین المللی این اکوسیستم است. سهم هر کشور از این جنگل عظیم به شرح زیر است:

کشور	سهم تقریبی از جنگل آمازون
برزیل	۶۰%
پرو	۱۳%
کلمبیا	۹%
بولیوی	۵%
ونزوئلا	۵%
گویان	۳%
سورینام	۲%
اکوادور	۱.۵%
گویان فرانسه	۱.۵%

بزرگترین سهم متعلق به برزیل است که بیش از نیمی از کل جنگل های آمازون در قلمرو آن قرار دارد. این توزیع بین المللی، مسئولیت حفاظت از آمازون را به یک چالش جهانی تبدیل کرده که نیازمند همکاری های فرامرزی و تعهدات مشترک است. رود آمازون و شبکه ی گسترده ای از شاخه های آن، نقش حیاتی در تغذیه و حفظ رطوبت این جنگل ها ایفا می کند.

چرا وسعت آمازون تا این حد حیاتی است؟

وسعت جنگل های آمازون تنها یک عدد نیست؛ بلکه نمایانگر ظرفیتی عظیم برای حفظ حیات روی کره زمین است. این اکوسیستم به دلیل نقش های اکولوژیکی بی بدیل، کانون تنوع زیستی و سکونتگاه فرهنگ های بومی، از اهمیتی حیاتی برخوردار است.

نقش اکولوژیکی بی بدیل: ریه های زمین

جنگل های آمازون اغلب با عنوان ریه های زمین شناخته می شوند و این توصیف به درستی نقش محوری آن ها را در تعادل زیست کره نشان می دهد. درختان آمازون از طریق فرآیند فتوسنتز، مقادیر عظیمی از دی اکسید کربن اتمسفر را جذب کرده و اکسیژن را آزاد می کنند. تخمین زده می شود که این جنگل ها تا ۲۰ درصد از اکسیژن جو زمین را تولید کرده و ۱۰ درصد از کل زیست توده خشکی را شامل می شوند. این فرآیند، نه تنها هوای مورد نیاز برای تنفس انسان و حیوانات را فراهم می کند، بلکه با جذب یکی از مهم ترین گازهای گلخانه ای، نقش حیاتی در کاهش غلظت کربن در جو و مقابله با گرمایش جهانی دارد.

علاوه بر تولید اکسیژن و جذب کربن، آمازون در تنظیم الگوهای بارندگی محلی، منطقه ای و حتی جهانی نیز نقش کلیدی دارد. درختان این جنگل، مقادیر زیادی آب را از طریق تعرق به اتمسفر بازمی گردانند که این رطوبت سپس به صورت باران به زمین بازمی گردد و چرخه ای پایدار را ایجاد می کند. این چرخه آب، نه تنها برای خود جنگل، بلکه برای مناطق کشاورزی وسیعی در آمریکای جنوبی و حتی دیگر قاره ها حیاتی است. از بین رفتن بخش هایی از آمازون می تواند این چرخه را مختل کرده و منجر به خشکسالی های گسترده تر شود.

کانون تنوع زیستی جهانی

آمازون به عنوان بزرگترین زیستگاه تنوع زیستی در جهان شناخته می شود. با وجود اینکه تنها حدود ۴ درصد از سطح خشکی های زمین را پوشش می دهد، خانه یک سوم از کل گونه های گیاهی، جانوری و حشرات شناخته شده زمین است. این تنوع زیستی باورنکردنی، آمازون را به آزمایشگاهی طبیعی برای مطالعات علمی و منبعی بی نظیر برای کشف داروهای جدید و راهکارهای زیستی تبدیل کرده است.

آمارها در این زمینه خیره کننده هستند:

• تخمین زده می شود بیش از ۳۹۰ میلیارد اصله درخت با ۱۶ هزار گونه مختلف در آمازون وجود داشته باشد.
• این جنگل، زیستگاه بیش از ۲.۵ میلیون گونه حشره است.
• ۲۲۰۰ گونه ماهی، ۱۲۹۴ گونه پرنده، ۴۲۷ گونه پستاندار و صدها گونه دوزیست و خزنده در این منطقه شناسایی شده اند.

از جمله گونه های شاخص و منحصر به فرد آمازون می توان به جگوار، آناکوندا، دلفین صورتی رودخانه، قورباغه های دارت سمی، و انواع بی شماری از پرندگان رنگارنگ و حشرات ناشناخته اشاره کرد. این کثرت گونه ای، نه تنها از نظر اکولوژیکی ارزشمند است، بلکه اهمیت فرهنگی و اقتصادی عمیقی نیز دارد.

آمازون با وسعتی معادل ۵.۵ میلیون کیلومتر مربع، کانون بی بدیل تنوع زیستی سیاره زمین است که بیش از یک سوم از تمامی گونه های گیاهی، جانوری و حشرات شناخته شده جهان را در خود جای داده و نقشی محوری در تعادل آب و هوای جهانی ایفا می کند.

سکونتگاه فرهنگ های بومی

آمازون فراتر از یک جنگل عظیم، سکونتگاه میلیون ها نفر از جمله صدها هزار نفر از مردم بومی است که به بیش از ۱۸۰ قبیله مختلف تعلق دارند. بسیاری از این قبایل، هزاران سال است که در هماهنگی با طبیعت زندگی کرده و دانش عمیقی از اکوسیستم اطراف خود به دست آورده اند. آن ها نقش مهمی در حفاظت و مدیریت پایدار جنگل ایفا کرده اند و شیوه های زندگی سنتی شان، نمونه ای از همزیستی پایدار انسان با طبیعت است.

برخی از این قبایل، به دلیل عدم تماس با جهان خارج، همچنان به شیوه زندگی سنتی خود ادامه می دهند و حفظ حریم خصوصی و سرزمین های آن ها برای بقای فرهنگ و دانش بومی شان حیاتی است. جوامع بومی نه تنها حافظان جنگل هستند، بلکه گنجینه هایی از دانش شفاهی، سنت ها و زبان های منحصر به فردی را نگهداری می کنند که برای کل بشریت ارزشمند است. هرگونه تخریب جنگل و تهاجم به سرزمین های بومی، علاوه بر آسیب های زیست محیطی، تهدیدی جدی برای بقای این فرهنگ های باستانی محسوب می شود.

رود آمازون: رگ حیات این وسعت عظیم

در قلب جنگل های آمازون، رودخانه ای به همین نام جریان دارد که نه تنها بزرگترین رودخانه جهان از نظر حجم آب است، بلکه رگ حیاتی این اکوسیستم عظیم محسوب می شود. رود آمازون و حوضه آبریز گسترده آن، نقشی اساسی در شکل گیری و پایداری جنگل های بارانی اطراف ایفا می کند.

ویژگی های رودخانه

رود آمازون با طولی تقریبی بین ۶۴۰۰ تا ۶۹۹۲ کیلومتر (بسته به منبع و روش اندازه گیری)، دومین رودخانه طولانی جهان پس از رود نیل است. اما آنچه آن را بی نظیر می سازد، حجم عظیم آب آن است؛ این رودخانه حدود ۲۰ درصد از کل آب شیرین جاری در رودخانه های جهان را حمل می کند و در هر ثانیه حدود ۲۰۰ هزار لیتر آب شیرین را به اقیانوس اطلس می ریزد. این حجم خیره کننده آب، قدرت و پویایی خاصی به آمازون می بخشد.

سرچشمه رود آمازون در کوه های بلند آند در پرو قرار دارد و پس از طی مسیری طولانی و پرپیچ وخم، از چندین کشور عبور کرده و در نهایت در ساحل شمال شرقی برزیل به اقیانوس اطلس می ریزد. یکی از نکات جالب درباره رود آمازون، عدم وجود پل بر روی بخش های اصلی آن است. این موضوع عمدتاً به دلیل عرض بسیار زیاد رودخانه در برخی نقاط (که در فصل بارندگی می تواند به ۴۸ کیلومتر نیز برسد)، بستر ناپایدار و تغییرات فصلی شدید سطح آب است که ساخت و نگهداری پل را بسیار دشوار و پرهزینه می کند. این ویژگی، خود نشان دهنده عظمت و قدرت بی حدوحصر این رودخانه است.

عجایب مرتبط با رود آمازون

رود آمازون تنها یک مسیر آبی نیست، بلکه خود مجموعه ای از عجایب طبیعی را در خود جای داده است:

* دلفین صورتی (بوتو): یکی از گونه های منحصر به فرد و در معرض خطر دلفین های آب شیرین است که تنها در رودخانه آمازون و اورینوکو یافت می شود. این دلفین ها با رنگ صورتی خاص و توانایی حرکت در میان درختان سیل زده، نمادی از حیات شگفت انگیز رود آمازون هستند.
* رودخانه جوشان (Mayantuyacu) در پرو: در بخش هایی از پرو، شاخه ای از رود آمازون به نام شانای-تیمپیشکا (Shanáy-timpishka) وجود دارد که آب آن به دلیل فعالیت های زمین گرمایی به نقطه جوش می رسد. این پدیده طبیعی، نمونه ای نادر از قدرت های زمین شناسی زیر جنگل آمازون است.
* تأثیر بر سطح دریای کارائیب: حجم عظیم آب شیرینی که رود آمازون به اقیانوس اطلس می ریزد، آنقدر زیاد است که می تواند بر سطح دریاها در کارائیب نیز تأثیر بگذارد. این پدیده نشان می دهد که تأثیرات آمازون چگونه به مناطق دورتر نیز گسترش می یابد.
* تغییر مسیر جریان در گذشته: مطالعات زمین شناسی نشان می دهد که میلیون ها سال پیش، رود آمازون در جهت مخالف، یعنی به سمت اقیانوس آرام جریان داشته است. اما با بالا آمدن کوه های آند، مسیر آن تغییر کرده و به سمت شرق و اقیانوس اطلس جاری شده است. این تاریخچه زمین شناسی، عظمت و پویایی دیرین این سیستم رودخانه ای را به نمایش می گذارد.

تهدیدات و چالش ها برای حفظ وسعت آمازون

با وجود اهمیت حیاتی جنگل های آمازون برای تعادل اکولوژیکی و آب و هوای جهانی، این اکوسیستم عظیم با تهدیدات فزاینده ای مواجه است که بقای آن را به خطر انداخته است. سرعت تخریب جنگل ها نگران کننده بوده و نیازمند اقدامات فوری است.

جنگل زدایی و دلایل اصلی آن

جنگل زدایی، یعنی نابودی و پاکسازی جنگل ها برای مقاصد دیگر، بزرگترین تهدید برای آمازون است. دلایل اصلی این پدیده عبارتند از:

* کشاورزی و دامداری: توسعه بی رویه دامداری و کشاورزی، به ویژه کشت سویا برای خوراک دام و نیشکر برای تولید اتانول، بزرگترین عامل تخریب جنگل هاست. مزارع عظیم و مراتع دامداری، نیازمند پاکسازی وسیع اراضی جنگلی هستند.
* قطع درختان غیرقانونی: قاچاق چوب و قطع بی رویه درختان با ارزش، به ویژه برای صادرات، عامل مهم دیگری در جنگل زدایی است. این فعالیت ها اغلب در مناطق حفاظت نشده و بدون نظارت صورت می گیرد.
* معدن کاوی: استخراج معادن، به ویژه طلا، مس و آهن، نیازمند پاکسازی مناطق وسیعی از جنگل است. علاوه بر تخریب مستقیم، استفاده از مواد شیمیایی مانند جیوه در استخراج طلا، آلودگی شدید منابع آبی و خاک را به همراه دارد.

بر اساس مطالعات، تا سال ۲۰۱۸، حدود ۱۷ درصد از جنگل های آمازون از بین رفته بود و نرخ تخریب در سال های اخیر رو به افزایش است. این نابودی نه تنها به معنای از دست دادن درختان است، بلکه به آزاد شدن مقادیر عظیمی از کربن ذخیره شده در جنگل به جو منجر می شود که خود عاملی تشدیدکننده برای تغییرات آب و هوایی است.

آتش سوزی ها

آتش سوزی در جنگل آمازون، به ویژه در فصل های خشک، به یک معضل جدی تبدیل شده است. بخش عمده ای از این آتش سوزی ها منشأ انسانی دارند و اغلب توسط کشاورزان و دامداران برای پاکسازی اراضی و آماده سازی زمین برای کشت یا دامداری آغاز می شوند. با این حال، تغییرات آب و هوایی و افزایش دوره های خشکسالی، این آتش سوزی ها را شدیدتر و کنترل ناپذیرتر می کند.

پیامدهای آتش سوزی ها شامل:

• انتشار کربن: آزاد شدن مقادیر زیادی دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای به جو که به گرمایش جهانی می افزاید.
• آلودگی هوا: ایجاد دود و ذرات معلق که به سلامت ساکنان محلی و مناطق دورتر آسیب می رساند.
• تخریب زیستگاه: نابودی فوری زیستگاه میلیون ها گونه گیاهی و جانوری که منجر به کاهش تنوع زیستی می شود.
• تأثیر بر چرخه های بارندگی: کاهش رطوبت آزاد شده از جنگل که می تواند منجر به خشکسالی های بیشتر و تشدید آتش سوزی ها در آینده شود.

توسعه زیرساخت ها

پروژه های توسعه زیرساختی نیز از عوامل مهم تخریب آمازون هستند. ساخت جاده ها، سدها و راه آهن ها، نه تنها به طور مستقیم منجر به پاکسازی جنگل می شود، بلکه دسترسی به مناطق بکر جنگلی را برای سایر فعالیت های مخرب مانند قطع درختان و معدن کاوی آسان تر می کند.

* جاده سازی: جاده های جدید یا گسترش جاده های موجود، دسترسی چوب برها و مهاجران را به عمق جنگل تسهیل می کند.
* سدسازی: ساخت سدهای بزرگ برای تولید برق، مناطق وسیعی از جنگل را زیر آب برده و چرخه های طبیعی رودخانه ها را مختل می کند.
* پروژه های ریلی: پیشنهاداتی برای ساخت خطوط راه آهن برای صادرات مواد خام، تهدیدی جدید برای بخش های دست نخورده آمازون است.

تغییرات آب و هوایی

علاوه بر اینکه آمازون از تغییرات آب و هوایی جهانی تأثیر می پذیرد (مانند افزایش دما و خشکسالی)، تخریب آن نیز به این تغییرات دامن می زند. افزایش خشکسالی ها می تواند جنگل بارانی را به سمت تبدیل شدن به ساوانا سوق دهد که پیامدهای فاجعه باری برای کل جهان خواهد داشت. این وضعیت می تواند به کاهش بارندگی در مقیاس های منطقه ای و قاره ای منجر شود و امنیت غذایی و آبی مناطق دوردست را نیز تحت تأثیر قرار دهد. تغییرات آب و هوایی و تخریب آمازون یک چرخه بازخورد منفی ایجاد می کنند که مقابله با آن نیازمند یک رویکرد جامع و جهانی است.

تهدیدات فزاینده ای چون جنگل زدایی ناشی از دامداری و کشاورزی، آتش سوزی های عمدی، استخراج معادن و توسعه زیرساخت ها، وسعت و سلامت جنگل های آمازون را در معرض خطر جدی قرار داده و پیامدهای جهانی برای آب و هوا و تنوع زیستی به همراه دارد.

تلاش های جهانی برای حفاظت از وسعت آمازون

با توجه به اهمیت جهانی جنگل های آمازون، سازمان ها و دولت های مختلف در سراسر جهان تلاش های گسترده ای را برای حفاظت از این اکوسیستم حیاتی آغاز کرده اند. این تلاش ها شامل برنامه های حفاظتی، ایجاد مناطق حفاظت شده و همکاری با جوامع بومی می شود.

یکی از سازمان های پیشرو در این زمینه، صندوق جهانی حیات وحش (WWF) است که بیش از ۴۰ سال است در منطقه آمازون فعالیت می کند. WWF با همکاری دولت ها و جوامع محلی، به دنبال شناسایی و اجرای راهکارهایی است که بتواند بین نیازهای توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست تعادل برقرار کند.

از جمله برنامه های مهم حفاظتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برنامه مناطق حفاظت شده آمازون (ARPA) در برزیل: این برنامه که با حمایت WWF و سایر نهادها اجرا می شود، به ایجاد و مدیریت شبکه ای از پارک های ملی و مناطق حفاظت شده کمک کرده است. این شبکه، ۱۵۰ میلیون هکتار از جنگل های آمازون برزیل را پوشش می دهد که مساحتی بزرگتر از کل سیستم پارک های ملی ایالات متحده است. این برنامه نقش مهمی در کاهش نرخ جنگل زدایی در مناطق تحت پوشش خود داشته است.
• گسترش پارک ملی Serranía de Chiribiquete در کلمبیا: در سال ۲۰۱۸، این پارک ملی در قلب آمازون کلمبیا، با حمایت WWF و تلاش های دهه ها سازمان های محیط زیستی، به ۴.۳ میلیون هکتار گسترش یافت و به بزرگترین پارک ملی جهان که از جنگل های بارانی استوایی محافظت می کند، تبدیل شد. این پارک همچنین به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
• برنامه های تأمین مالی پایدار در پرو: در سال ۲۰۱۹، برنامه ای با بودجه ۱۴۰ میلیون دلار برای حفاظت دائمی از ۴۱ میلیون هکتار از آمازون پرو اعلام شد. این بودجه از طریق منابع مختلفی از جمله میراث طبیعی پرو، WWF و صندوق های بین المللی تأمین می شود.

همکاری نزدیک با جوامع بومی نیز بخش جدایی ناپذیری از تلاش های حفاظتی است. مردم بومی با دانش سنتی و شیوه زندگی پایدار خود، از بهترین محافظان جنگل محسوب می شوند. دولت ها و سازمان های بین المللی با حمایت از حقوق ارضی و معیشت بومیان، می توانند به حفظ مؤثرتر جنگل ها کمک کنند. ایجاد مناطق بومی حفاظت شده و احترام به سنت های آن ها، راهکاری اثربخش برای مدیریت پایدار منابع طبیعی آمازون است.

این تلاش ها، اگرچه با چالش های بسیاری روبرو هستند، اما نشان دهنده تعهد جهانی برای حفظ این گنجینه طبیعی بی همتا هستند. کاهش نرخ جنگل زدایی در برخی مناطق، گواه تأثیر مثبت این اقدامات حفاظتی است و امیدواری هایی را برای آینده آمازون زنده نگه می دارد.

نتیجه گیری: آمازون، گنجینه ای که باید حفظ شود

جنگل های آمازون، با وسعت حیرت انگیز ۵.۵ میلیون کیلومتر مربعی خود که در قلب ۹ کشور آمریکای جنوبی گسترده شده است، بیش از آنکه صرفاً یک پهنه جنگلی عظیم باشد، قلب تپنده ی زیست کره زمین است. این اکوسیستم بی بدیل، نه تنها با تولید بخش قابل توجهی از اکسیژن جهان و جذب مقادیر عظیمی از دی اکسید کربن، به تنظیم آب و هوای سیاره کمک می کند، بلکه به عنوان بزرگترین کانون تنوع زیستی، خانه میلیون ها گونه گیاهی و جانوری و سکونتگاه صدها قبیله بومی با فرهنگ های کهن است.

رود آمازون، به عنوان شریان حیاتی این منطقه، با حجم عظیم آب شیرین و ویژگی های منحصر به فرد خود، نقش اساسی در پایداری این وسعت سبز ایفا می کند. با این حال، این گنجینه طبیعی ارزشمند، در معرض تهدیدات جدی ناشی از جنگل زدایی برای کشاورزی و دامداری، آتش سوزی های مکرر، فعالیت های معدن کاوی و توسعه زیرساخت ها قرار گرفته است. این عوامل نه تنها به نابودی بخش های وسیعی از جنگل منجر می شوند، بلکه چرخه های طبیعی را مختل کرده و پیامدهای فاجعه باری برای حیات بر روی زمین خواهند داشت.

تلاش های جهانی برای حفاظت از آمازون، از جمله ایجاد مناطق حفاظت شده و همکاری با جوامع بومی، نشان دهنده درک فزاینده ای از مسئولیت جمعی برای حفظ این میراث طبیعی است. مساحت جنگل آمازون تنها یک عدد نیست، بلکه نمادی از حیات، تنوع و تعادل جهانی است که حفظ آن برای نسل های آینده، ضرورتی انکارناپذیر محسوب می شود. افزایش آگاهی عمومی، حمایت از سیاست های پایدار و مشارکت در برنامه های حفاظتی، گام های حیاتی در تضمین بقای این ریه های سبز زمین هستند.