خلاصه کتاب تأثیر توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه ( نویسنده محسن شاکری )
کتاب «تأثیر توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه» اثر محسن شاکری، به تحلیل عمیق پیامدهای اجرای برجام بر روابط و سیاست های منطقه ای این دو قدرت مهم خاورمیانه می پردازد. این اثر، با رویکردی تحلیلی و مبتنی بر نظریه بازی ها، چگونگی تغییر یا تداوم منافع و رقابت های ایران و ترکیه را در بستر پسابرجام مورد بررسی قرار می دهد و به درک دقیق تری از پویایی های ژئوپلیتیکی منطقه کمک می کند.
سیاست خارجی هر کشوری، بازتابی از اهداف و منافعی است که در عرصه بین المللی دنبال می کند. در منطقه ای چون خاورمیانه که همواره کانون تحولات ژئوپلیتیکی بوده است، دو بازیگر مهم و تأثیرگذار، یعنی جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، همواره در تعامل بوده اند. این تعاملات گاه در قالب همکاری های استراتژیک و اقتصادی نمود یافته و گاه در قالب رقابت های شدید بر سر نفوذ و امنیت منطقه ای. توافق هسته ای ایران، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، که پس از سال ها مذاکرات پیچیده حاصل شد، به عنوان یک نقطه عطف تاریخی، نه تنها ابعاد برنامه هسته ای ایران را تحت تأثیر قرار داد، بلکه پیامدهای گسترده ای بر معادلات منطقه ای و به ویژه بر روابط ایران و ترکیه داشت. از این رو، درک تأثیرات این توافق بر سیاست خاورمیانه ای دو کشور، برای دانشجویان، پژوهشگران و تمامی علاقه مندان به روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
کتاب حاضر، با هدف پاسخگویی به این نیاز مبرم، به بررسی این پرسش کلیدی می پردازد که برجام چه تأثیری بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه خواهد گذاشت؟ در این مقاله، ما به ارائه خلاصه ای جامع، تحلیلی و ساختارمند از این اثر می پردازیم تا خوانندگان بتوانند بدون نیاز به مطالعه کامل کتاب، به درک دقیق و عمیقی از محتوای آن، استدلال های نویسنده، یافته های کلیدی و نتایج اصلی دست یابند. این خلاصه، به عنوان یک مرجع ارزشمند، به درک پویایی های پیچیده منطقه ای کمک شایانی خواهد کرد.
کلیات و بستر پژوهش: درکی از هدف کتاب (خلاصه فصل اول)
محسن شاکری در فصل اول کتاب خود، مقدمه ای بر موضوع و هدف اصلی پژوهش ارائه می دهد. وی ابتدا به اهمیت توافق هسته ای ایران، موسوم به برجام، به عنوان یکی از مهم ترین رخدادهای دیپلماتیک سده اخیر اشاره می کند. این توافق، فارغ از ابعاد فنی و حقوقی خود، تأثیرات عمیقی بر ساختار قدرت، معادلات امنیتی و روابط بین الملل در منطقه خاورمیانه بر جای گذاشت. سوال محوری و اساسی که نویسنده در این کتاب در پی پاسخ به آن است، این است که «برجام چه تأثیری بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه خواهد گذاشت؟» این پرسش، چارچوب اصلی تحلیل های بعدی کتاب را تشکیل می دهد.
نویسنده در ادامه، به تشریح مفاهیم کلیدی مورد استفاده در پژوهش می پردازد. مفهوم «برجام» فراتر از یک توافق صرف، به عنوان یک متغیر مستقل که توانایی تغییر در معادلات منطقه ای را داراست، تعریف می شود. از سوی دیگر، «خاورمیانه» به عنوان بستر اصلی این تحولات، منطقه ای با ویژگی های خاص ژئوپلیتیکی، تاریخی، فرهنگی و اقتصادی مورد توجه قرار می گیرد. خاورمیانه، نه تنها دارای اهمیت استراتژیک به دلیل منابع عظیم انرژی و موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد است، بلکه همواره صحنه رقابت ها و همکاری های پیچیده بین بازیگران داخلی و خارجی بوده است.
شاکری تأکید می کند که ایران و ترکیه، به عنوان دو قدرت منطقه ای با سابقه ای طولانی از تعاملات، نه تنها دارای منافع مشترک هستند، بلکه در بسیاری از حوزه ها نیز با یکدیگر رقابت می کنند. این دو کشور، همواره نقش مهمی در شکل دهی به تحولات خاورمیانه ایفا کرده اند و تغییر در وضعیت یکی، می تواند پیامدهای قابل توجهی برای دیگری داشته باشد. در نتیجه، بررسی تأثیر برجام بر سیاست های منطقه ای این دو کشور، فرصتی برای درک عمیق تر از پویایی های رقابتی و همکاری جویانه در خاورمیانه فراهم می آورد. این فصل، چارچوبی نظری و مفهومی برای درک دقیق تر استدلال های نویسنده در فصول آتی فراهم می آورد و اهمیت پژوهش را در بستر تحولات منطقه ای تبیین می کند.
مبانی نظری: نظریه بازی ها در تحلیل روابط (خلاصه فصل دوم)
فصل دوم کتاب محسن شاکری به تبیین چارچوب نظری پژوهش اختصاص دارد و در آن، نویسنده از «نظریه بازی ها» به عنوان ابزار تحلیلی اصلی خود بهره می برد. انتخاب این نظریه، نشان دهنده رویکردی سیستمی و منطقی به تحلیل روابط پیچیده بین الملل، به ویژه در بستر رقابت ها و همکاری های منطقه ای است. شاکری به طور خاص، بر نظریه چانه زنی توماس شلینگ، یکی از برجسته ترین نظریه پردازان روابط بین الملل و برنده جایزه نوبل اقتصاد، تأکید می کند.
در ابتدا، نویسنده به معرفی مفاهیم بنیادی نظریه بازی ها می پردازد. این مفاهیم شامل «بازیگر» (ایران و ترکیه در این مطالعه)، «استراتژی» (مجموعه اقدامات و تصمیمات احتمالی هر بازیگر)، «پیامدها» (نتایج حاصل از انتخاب استراتژی ها)، و «پرداخت ها» (میزان سود یا زیانی که هر بازیگر از هر پیامد کسب می کند) می شوند. مفهوم «تعادل نش»، که حالتی از بازی است که هیچ بازیگری با تغییر یک جانبه استراتژی خود نمی تواند وضعیت بهتری کسب کند، نیز به تفصیل توضیح داده می شود. کاربرد نظریه بازی ها تنها به اقتصاد محدود نمی شود، بلکه در علوم سیاسی، زیست شناسی و علوم کامپیوتر نیز دارای کاربردهای فراوان است، به خصوص در شبیه سازی روابط بین الملل و تحلیل تصمیم گیری ها در شرایط عدم اطمینان.
تمرکز اصلی فصل بر روی «نظریه چانه زنی شلینگ» است. شلینگ در نظریه خود، بر اهمیت «تهدیدات» و «تعهدات» به عنوان ابزارهای کلیدی در فرآیند چانه زنی تأکید دارد. او نشان می دهد که چگونه قدرت در چانه زنی، لزوماً به توانایی تحمیل ضرر به حریف نیست، بلکه به توانایی محدود کردن گزینه های خودی یا افزایش هزینه های حریف برای عدم پذیرش یک پیشنهاد بستگی دارد. به عبارت دیگر، قدرت چانه زنی اغلب در توانایی «بستن دست» خود یا «باز گذاشتن دست» حریف برای ایجاد یک وضعیت مطلوب نهفته است. نویسنده با به کارگیری این رویکرد، روابط ایران و ترکیه را در بستر برجام تحلیل می کند؛ جایی که هر دو کشور سعی دارند با استفاده از اهرم های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی، منافع خود را در منطقه پیش ببرند و در عین حال، رفتار رقیب را نیز پیش بینی کرده و به آن واکنش نشان دهند. این فصل، مبنای نظری لازم را برای فهم پیچیدگی های تعاملات راهبردی ایران و ترکیه در دوران پسابرجام فراهم می آورد و به خواننده کمک می کند تا تحلیل های فصول بعدی را با دیدی عمیق تر دنبال کند.
پیشینه تاریخی: برنامه هسته ای ایران و روابط ایران و ترکیه (خلاصه فصل سوم)
فصل سوم کتاب محسن شاکری، به ریشه ها و پیشینه های تاریخی موضوع می پردازد و دو محور اصلی را مورد بررسی قرار می دهد: تاریخچه برنامه هسته ای ایران و مذاکرات منتهی به برجام، و نیز تاریخچه روابط دیپلماتیک و سیاسی ایران و ترکیه. این بخش از کتاب، بستری ضروری برای درک تحولات بعدی و تأثیر برجام بر سیاست های منطقه ای دو کشور فراهم می آورد.
تاریخچه برنامه هسته ای ایران و مذاکرات برجام
نویسنده ابتدا به تاریخچه برنامه هسته ای ایران از آغاز تا شکل گیری مذاکرات هسته ای اشاره می کند. این بخش شامل مرور اجمالی بر دلایل شروع برنامه هسته ای، مراحل توسعه آن، و چالش های بین المللی پیش روی آن است. سپس، فرآیند طولانی و پیچیده مذاکرات هسته ای از ابتدا تا دستیابی به توافق نهایی برجام مورد واکاوی قرار می گیرد. شاکری به تشریح نقاط عطف اصلی این مذاکرات، از جمله «بیانیه تهران»، توافقات موقت «ژنو»، و سرانجام توافق جامع «لوزان» و «وین» می پردازد. در این مسیر، نقش بازیگران اصلی شامل ایران، گروه ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین به علاوه آلمان) و اتحادیه اروپا، و نحوه تعاملات و چانه زنی های آن ها برای رسیدن به یک راه حل دیپلماتیک، به تفصیل بیان می شود. این بخش نشان می دهد که چگونه برنامه هسته ای ایران از یک موضوع صرفاً فنی به یک مسئله پیچیده ژئوپلیتیکی تبدیل شد که پیامدهای منطقه ای و بین المللی گسترده ای داشت.
تاریخچه روابط ایران و ترکیه
بخش دوم این فصل به روابط دیرینه و چندوجهی ایران و ترکیه اختصاص دارد. نویسنده با مروری بر فراز و فرود این روابط در دوره های مختلف تاریخی و در دولت های جمهوری اسلامی (از دولت هاشمی رفسنجانی تا دوران روحانی)، به تبیین ماهیت پیچیده این تعاملات می پردازد. روابط ایران و ترکیه همواره آمیزه ای از همکاری ها و رقابت ها بوده است. در طول تاریخ، این دو کشور در حوزه هایی مانند تجارت و انرژی، همکاری های نزدیکی داشته اند، در حالی که در مسائل منطقه ای نظیر بحران های سوریه و عراق یا مسئله کردها، با یکدیگر رقابت و اختلاف نظر داشته اند. شاکری به تحلیل نقاط قوت و ضعف این روابط در هر دوره، و نیز عواملی که به همگرایی یا واگرایی منافع دو کشور منجر شده اند، می پردازد. این بررسی تاریخی، به خواننده کمک می کند تا بستر سنتی روابط ایران و ترکیه را درک کرده و سپس تأثیر برجام بر این روابط را در فصول آتی، با دیدی واقع بینانه تر مورد ارزیابی قرار دهد.
روابط ایران و ترکیه همواره ماهیتی دوقطبی از همکاری و رقابت داشته است؛ در حالی که همکاری های اقتصادی و انرژی دو کشور را به هم پیوند می دهد، رقابت های ژئوپلیتیکی در مسائل منطقه ای نظیر سوریه و عراق، چالش هایی جدی ایجاد کرده است.
سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه پیش از برجام (خلاصه فصل چهارم)
فصل چهارم کتاب محسن شاکری، به تحلیل سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه در دوران پیش از توافق هسته ای (برجام) می پردازد. این بخش، زمینه لازم را برای درک تغییرات یا تداوم سیاست های منطقه ای دو کشور پس از برجام فراهم می آورد و به شناخت منافع، اهداف و چالش های هر یک در منطقه کمک می کند.
سیاست خاورمیانه ای ایران
نویسنده ابتدا به بررسی اصول و مؤلفه های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه می پردازد. این اصول شامل مواردی چون حمایت از مقاومت، مبارزه با تروریسم و استکبار جهانی، توسعه نفوذ منطقه ای، حفظ امنیت ملی و دسترسی به بازارهای انرژی و تجاری است. شاکری تبیین می کند که منافع و اهداف ایران در خاورمیانه فراتر از مرزهای جغرافیایی آن است و ریشه در ایدئولوژی انقلاب اسلامی و ملاحظات ژئوپلیتیکی دارد. در این دوران، ایران با چالش های متعددی نظیر تحریم های بین المللی، رقابت با قدرت های منطقه ای (مانند عربستان سعودی و ترکیه)، و بحران های داخلی و منطقه ای (نظیر جنگ عراق و افغانستان، بحران سوریه) مواجه بوده است. سیاست خارجی ایران در قبال تحولات جهان عرب، به ویژه در ارتباط با خیزش های موسوم به بهار عربی، نیز مورد تحلیل قرار می گیرد که نشان دهنده رویکرد فعال ایران در راستای منافع خود در منطقه بود.
سیاست خاورمیانه ای ترکیه
در ادامه، شاکری به سیاست خاورمیانه ای ترکیه در دوره پیش از برجام می پردازد. او اصول و مؤلفه های سیاست خارجی ترکیه، به ویژه پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و تحت تأثیر «دکترین عمق استراتژیک» احمد داووداوغلو، وزیر خارجه وقت این کشور، را تشریح می کند. این دکترین، بر افزایش نفوذ ترکیه در کشورهای همسایه و مناطق پیرامونی خود، با تأکید بر میراث عثمانی و روابط فرهنگی و اقتصادی، تمرکز داشت. سیاست ترکیه در قبال مسائل کلیدی منطقه، نظیر بحران سوریه، مسئله عراق، و موضوع اقلیم کردستان، به تفصیل بررسی می شود. ترکیه در سوریه، از گروه های مخالف بشار اسد حمایت می کرد، در عراق به دنبال تثبیت نفوذ خود بود، و در قبال مسئله کردها نیز رویکردی پیچیده و چندوجهی داشت. چالش های منطقه ای ترکیه، از جمله رقابت با ایران در سوریه و عراق، و روابط پرفراز و نشیب با کشورهای عربی و غربی، نیز مورد توجه قرار می گیرد. این بخش نشان می دهد که چگونه ترکیه، با اهداف جاه طلبانه و رویکردی فعال، به دنبال تثبیت موقعیت خود به عنوان یک قدرت منطقه ای بود و در این مسیر، گاه با منافع ایران هم پوشانی و گاه تضاد پیدا می کرد.
تأثیر برجام بر سیاست خاورمیانه ای ایران (خلاصه بخش اول فصل پنجم)
بخش اول فصل پنجم کتاب محسن شاکری، به تحلیل دقیق پیامدهای توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد. نویسنده در این بخش، به بررسی این پرسش کلیدی می پردازد که آیا برجام منجر به تغییرات اساسی در رویکردهای منطقه ای ایران شد یا صرفاً تداوم سیاست های پیشین را با ابزارهایی جدید به همراه داشت.
شاکری استدلال می کند که برجام با رفع بخش قابل توجهی از تحریم های بین المللی، زمینه های جدیدی را برای افزایش تعاملات منطقه ای و بین المللی ایران فراهم آورد. این توافق، از یک سو مشروعیت بین المللی ایران را در برخی حوزه ها افزایش داد و از سوی دیگر، با گشودن فضای اقتصادی، فرصت هایی را برای ایران جهت تقویت نفوذ نرم و سخت خود در منطقه فراهم کرد. این دوره، شاهد تلاش ایران برای گسترش روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای مختلف، از جمله کشورهای عربی، روسیه و چین بود. همچنین، برجام به ایران این امکان را داد تا با مشروعیت بیشتری، نقش خود را در مبارزه با تروریسم، به ویژه در مقابله با گروه های افراطی نظیر داعش، پررنگ تر سازد. این نقش آفرینی، نه تنها در راستای منافع امنیتی ایران بود، بلکه به تقویت جایگاه منطقه ای آن نیز کمک می کرد.
نویسنده به بررسی دقیق تر نقش ایران در کشورهای کلیدی منطقه پس از برجام می پردازد:
- سوریه: نقش ایران در حمایت از دولت بشار اسد و مبارزه با گروه های تروریستی و مخالفان، با وجود توافق هسته ای، همچنان محوری باقی ماند و حتی تقویت شد. برجام به ایران امکان داد تا با فراغ بال بیشتری، منابع و توان خود را معطوف به بحران سوریه کند.
- عراق: تحکیم نفوذ ایران در عراق، به ویژه از طریق حمایت از نیروهای مردمی و دولت مرکزی در مبارزه با داعش، یکی دیگر از پیامدهای مهم پسابرجام بود. ایران توانست روابط خود را با دولت و گروه های شیعه در عراق تقویت کند.
- لبنان: نفوذ ایران در لبنان، عمدتاً از طریق حزب الله، در دوران پسابرجام نیز حفظ و حتی گسترش یافت. ایران با کاهش فشارهای بین المللی، توانست حمایت های خود را از این بازیگر کلیدی منطقه ای ادامه دهد.
- افغانستان: در افغانستان، ایران همچنان به دنبال حفظ ثبات و جلوگیری از نفوذ گروه های افراطی بود و روابط خود را با طیف های مختلف سیاسی در این کشور حفظ کرد.
در مجموع، شاکری نتیجه می گیرد که برجام، اگرچه در ابتدا امیدهایی را برای کاهش تنش ها و تغییر در سیاست های منطقه ای ایران ایجاد کرد، اما در عمل، بیشتر به «تداوم» و «تقویت» رویکردهای پیشین ایران در منطقه انجامید؛ رویکردهایی که بر مبنای منافع امنیتی و ایدئولوژیک ایران شکل گرفته بودند و اکنون با رفع نسبی محدودیت ها، امکان بروز و ظهور بیشتری یافته بودند.
تأثیر برجام بر سیاست خاورمیانه ای ترکیه (خلاصه بخش دوم فصل پنجم)
بخش دوم فصل پنجم کتاب محسن شاکری، به بررسی تأثیر توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای ترکیه می پردازد. نویسنده در این قسمت، واکنش های دولت اردوغان به این توافق و چگونگی تعدیل یا تغییر رویکردهای منطقه ای آنکارا را مورد تحلیل قرار می دهد.
شاکری اشاره می کند که ترکیه، مانند بسیاری از کشورهای منطقه، با دقت تحولات مربوط به برجام را رصد می کرد. ابتدا، برجام می توانست به عنوان فرصتی برای افزایش همکاری های اقتصادی و تجاری با ایران تلقی شود، اما در عین حال، موجب نگرانی هایی در مورد افزایش نفوذ ایران در منطقه و تقویت جایگاه آن در معادلات ژئوپلیتیکی شد. این نگرانی ها، به ویژه در ارتباط با رقابت های منطقه ای در سوریه و عراق، برجسته تر بود. دولت اردوغان، پس از برجام، سیاست های منطقه ای خود را تا حدودی بازتنظیم کرد. این تعدیل، در مواردی منجر به نزدیکی بیشتر با رقبای منطقه ای ایران نظیر عربستان سعودی و قطر شد، که در راستای مقابله با افزایش نفوذ ایران در یمن، سوریه و عراق تفسیر می شد.
نویسنده به تحلیل دلایل تغییر یا تعدیل سیاست خاورمیانه ای ترکیه پس از برجام می پردازد. این دلایل شامل موارد مختلفی است:
- مسئله انرژی هسته ای ایران: اگرچه ترکیه خود برنامه های هسته ای صلح آمیز دارد، اما رفع تحریم ها از برنامه هسته ای ایران می توانست به عنوان یک مزیت استراتژیک برای ایران تلقی شود.
- مسئله اکراد: ترکیه همواره نگران تقویت گروه های کردی در عراق و سوریه بوده است. هرگونه افزایش نفوذ ایران در این مناطق می توانست به طور غیرمستقیم بر گروه های کردی تأثیرگذار باشد و برای ترکیه چالش زا باشد.
- ارتقاء روابط تجاری: با رفع تحریم ها، ترکیه تلاش کرد تا سهم خود را از بازار ایران افزایش دهد و حجم مبادلات تجاری با این کشور را گسترش دهد. این بعد اقتصادی، یکی از مهم ترین عوامل در تعدیل سیاست های ترکیه بود.
- همکاری در بحران سوریه: با وجود اختلافات اولیه، ترکیه و ایران در برخی مقاطع، به ویژه در چارچوب مذاکرات آستانه، مجبور به همکاری در بحران سوریه شدند. این همکاری ها، نشان دهنده ابعاد پراگماتیک سیاست خارجی ترکیه بود.
- حرکت در مسیر نزدیکی به عربستان و گسترش روابط با قطر: در واکنش به آنچه ترکیه آن را افزایش نفوذ ایران در منطقه می دانست، آنکارا به دنبال تقویت ائتلاف با کشورهای سنی مذهب منطقه نظیر عربستان و قطر بود.
در نهایت، شاکری نتیجه می گیرد که سیاست خارجی ترکیه پس از برجام، آمیزه ای از رقابت و همکاری بود. ترکیه سعی کرد ضمن بهره برداری از فرصت های اقتصادی ناشی از رفع تحریم ها، نفوذ ایران را در برخی مناطق مهار کند و جایگاه خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای حفظ نماید. این فصل، به وضوح نشان می دهد که برجام چگونه به عنوان یک کاتالیزور، پویایی های موجود در روابط ایران و ترکیه را تشدید کرده و منجر به بازتعریف برخی از اولویت های سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه شده است.
نتیجه گیری نهایی و تحلیل پیامدهای برجام (نتیجه گیری کتاب و تحلیل)
در بخش پایانی کتاب، محسن شاکری به جمع بندی نتایج و یافته های اصلی خود در پاسخ به سوال محوری پژوهش می پردازد: برجام چه تأثیری بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه خواهد گذاشت؟ او در این بخش، تصویری جامع از پیامدهای توافق هسته ای بر ماهیت روابط این دو بازیگر منطقه ای ارائه می دهد و به تحلیل ابعاد مختلف همکاری و رقابت می پردازد.
نویسنده استدلال می کند که برجام، اگرچه به طور مستقیم بر روابط ایران و ترکیه تأثیر چشمگیری نگذاشت، اما با تغییر در معادلات قدرت منطقه ای و بین المللی، بستر جدیدی برای تعاملات آن ها فراهم آورد. مهمترین یافته این است که برجام به ایران فضایی برای تنفس اقتصادی و افزایش مشروعیت بین المللی بخشید که به نوبه خود، دست ایران را در پیگیری اهداف منطقه ای خود بازتر کرد. این امر، به طور طبیعی، منجر به نگرانی هایی در ترکیه شد که نگران افزایش نفوذ رقیب دیرینه خود در خاورمیانه بود.
شاکری تأکید می کند که روابط ایران و ترکیه، از رقابت محض به همکاری محض و بالعکس، تغییر نکرد، بلکه ماهیت پیچیده تری یافت. در مواردی، مانند تجارت و همکاری های اقتصادی، برجام فرصت هایی برای گسترش تعاملات فراهم آورد؛ برای مثال، افزایش حجم تبادلات تجاری و پروژه های مشترک انرژی. اما در حوزه های امنیتی و ژئوپلیتیکی، به ویژه در بحران سوریه و عراق، رقابت ها همچنان پابرجا ماند و حتی در برخی ابعاد تشدید شد. ترکیه، با مشاهده افزایش نقش ایران در محور مقاومت، به دنبال تقویت ائتلاف های خود با عربستان سعودی و قطر بود تا توازن قدرت را در منطقه حفظ کند. این تحلیل نشان می دهد که هر دو کشور، با در نظر گرفتن متغیر جدید برجام، استراتژی های خود را برای حداکثرسازی منافع و کاهش خطرات، تعدیل کردند.
نویسنده در تحلیل انتقادی خود، نقاط قوت کتاب را در کاربرد روشمند نظریه بازی ها، به ویژه نظریه چانه زنی شلینگ، برای تحلیل پویایی های پیچیده منطقه ای، و نیز ارائه یک مرور تاریخی جامع از برنامه هسته ای ایران و روابط ایران و ترکیه، می داند. این چارچوب تحلیلی به خواننده کمک می کند تا نه تنها پیامدهای مستقیم برجام را درک کند، بلکه به ابعاد زیربنایی تعاملات استراتژیک دو کشور نیز پی ببرد.
برجام نه تنها موجب تغییرات ریشه ای در روابط ایران و ترکیه نشد، بلکه با ایجاد بستر جدیدی از فرصت ها و چالش ها، پویایی های موجود در رقابت و همکاری میان این دو قدرت منطقه ای را برجسته تر ساخت.
اهمیت یافته های این کتاب برای درک پویایی های جاری در خاورمیانه بسیار زیاد است. این اثر به ما نشان می دهد که چگونه یک توافق بین المللی، می تواند لایه های زیرین روابط منطقه ای را آشکار ساخته و به بازیگران اجازه دهد تا با استفاده از ابزارهای جدید، به دنبال تثبیت یا تغییر موقعیت خود در صحنه بین المللی باشند. در پایان، کتاب سوالاتی را برای تحقیقات آتی مطرح می کند؛ از جمله بررسی تأثیر خروج آمریکا از برجام بر این روابط، یا نقش سایر بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در شکل دهی به تعاملات ایران و ترکیه. این پژوهش، سهم مهمی در ادبیات روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای ایفا می کند و به عنوان مرجعی ارزشمند برای محققان و سیاست گذاران قابل استفاده است.
مشخصات کامل کتاب
نام کامل کتاب: تأثیر توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه
نویسنده: محسن شاکری
ناشر: انتشارات آذرفر
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۴۶ صفحه
شابک: ۹۷۸-۶۰۰-۸۹۷۶-۸۵-۱
موضوع اصلی کتاب: سیاست خارجی، روابط بین الملل، مطالعات خاورمیانه
ما امیدواریم که این خلاصه جامع و تحلیلی، توانسته باشد تصویری روشن و دقیق از محتوای ارزشمند کتاب «تأثیر توافق هسته ای (برجام) بر سیاست خاورمیانه ای ایران و ترکیه» اثر محسن شاکری ارائه دهد. دیدگاه ها و نظرات شما درباره این خلاصه و یا تأثیر برجام بر پویایی های منطقه ای خاورمیانه بسیار ارزشمند است. لطفاً نظرات خود را با ما در میان بگذارید تا به گفت وگویی عمیق تر و پربارتر کمک کنیم. همچنین، برای درک جزئیات بیشتر و حمایت از نویسنده گرامی، پیشنهاد می کنیم به مطالعه کامل این اثر ارزشمند اقدام فرمایید.