خلاصه کتاب ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه ( نویسنده محمد بن علی بن شهر آشوب )

کتاب «ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه» اثر محمد بن علی بن شهر آشوب، پژوهشی عمیق و جامع درباره زندگی پربار و دستاوردهای علمی یکی از فقها و محدثان برجسته شیعه، ابوعبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی است. این اثر ارزشمند، سیمای علمی و عملی این عالم بزرگ قرن ششم هجری را با دقت و تفصیل ترسیم می کند. این کتاب نه تنها به معرفی این شخصیت برجسته می پردازد، بلکه با تحلیل دقیق جنبه های مختلف حیات و اندیشه او، دریچه ای نو به درک تاریخ فقه و حدیث شیعه می گشاید و برای پژوهشگران و علاقه مندان به میراث علمی اسلامی، منبعی معتبر و راهگشا محسوب می شود.

هدف اصلی این اثر، ارائه یک تصویر همه جانبه از ابن شهر آشوب المازندرانی است که نام او در تاریخ تشیع با القابی چون «رشیدالدین» و «شیخ الطائفه» عجین شده است. نویسنده با رویکردی تحلیلی، خواننده را با ابعاد مختلف این شخصیت، از ولادت و سیر تحصیلی گرفته تا اساتید و شاگردان و در نهایت، گنجینه آثار قلمی او آشنا می سازد. مطالعه این کتاب برای درک عمیق تر تحولات فقه و حدیث شیعه و شناسایی نقش محوری عالمان بزرگ در این مسیر، ضروری است.

مقدمه: معرفی کتاب و جایگاه ابن شهر آشوب المازندرانی

نگاهی به اثر و نویسنده آن

کتاب «ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه» یک پژوهش عمیق و مستند است که به تفصیل به زندگی و دستاوردهای علمی یکی از برجسته ترین علمای شیعه، یعنی ابوعبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب سروی مازندرانی می پردازد. این اثر، نگاشته ای از محمد بن علی بن شهر آشوب است که نام خانوادگی مشترک او با شخصیت مورد بحث در کتاب، گاهی اوقات موجب اشتباه می شود. لازم به ذکر است که نویسنده این کتاب، پژوهشگر معاصر است و شخصیت تاریخی مورد مطالعه او، ابن شهر آشوب مازندرانی (متوفی ۵۸۸ هجری قمری) است.

هدف اصلی این کتاب، ترسیم سیمای علمی و عملی ابن شهر آشوب به عنوان یک فقیه، محدث، مفسر، ادیب و رجالی بزرگ شیعه است. این پژوهش سعی دارد تا با واکاوی دقیق منابع تاریخی و رجالی، ابعاد پنهان و آشکار زندگی این عالم ربانی را روشن ساخته و به مخاطبان معرفی کند. این اثر فراتر از یک زندگی نامه صرف، به تحلیل و تبیین بستر تاریخی، فکری و فرهنگی عصر ابن شهر آشوب نیز می پردازد.

اهمیت و جایگاه تاریخی ابن شهر آشوب (موضوع کتاب)

ابن شهر آشوب مازندرانی (۴۸۸-۵۸۸ ه.ق)، از نوادر روزگار خود بود که در قرون میانی اسلام، نقش بی بدیلی در رشد و اعتلای علوم اسلامی، به ویژه فقه و حدیث شیعه ایفا کرد. او را به حق می توان یکی از ارکان و استوانه های علمی جهان تشیع نامید که در حوزه های گوناگون از جمله فقه، حدیث، تفسیر، رجال و ادبیات عرب، صاحب نظر و سرآمد بود.

جایگاه او به حدی رفیع است که علمای بزرگ شیعه و حتی برخی از علمای اهل سنت، او را با القابی چون «شیخ الطائفه» و «رشیدالدین» ستوده اند. مطالعه زندگی و آثار علمی ابن شهر آشوب برای هر پژوهشگری که به دنبال درک تحولات فقه و حدیث شیعه و شناخت شخصیت های مؤثر در این مسیر است، از اهمیت بالایی برخوردار است. او نه تنها میراث دار علوم پیشینیان بود، بلکه با تألیفات بی شمار خود، سنگ بنای بسیاری از پژوهش های پس از خود را نهاد و مکتب فکری تشیع را غنا بخشید.

فصل اول: زندگی نامه و محیط عصر ابن شهر آشوب (خلاصه بخش اول کتاب)

اولین بخش از کتاب به تفصیل به بررسی زندگی نامه ابن شهر آشوب المازندرانی و محیط سیاسی و فرهنگی عصر او می پردازد. این فصل تلاش می کند تا ریشه های شکل گیری شخصیت علمی و فکری او را در بستر زمان و مکان تبیین کند.

ولادت، نسب و ریشه های خانوادگی

ابو عبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب، مشهور به ابن شهر آشوب، در سال ۴۸۸ یا ۴۸۹ هجری قمری چشم به جهان گشود. درباره محل دقیق تولد او اقوال مختلفی وجود دارد؛ برخی مورخان او را متولد ساری در مازندران و برخی دیگر متولد بغداد می دانند. آنچه مسلم است، او از خانواده ای ریشه دار در علم و فقه شیعه برخاست. پدر و جد او نیز از فقهای برجسته زمان خود بودند و این محیط خانوادگی، بستر مناسبی را برای رشد و بالندگی علمی ابن شهر آشوب فراهم آورد.

خلاصه زندگی ابن شهر آشوب نشان می دهد که او از همان دوران کودکی در دامان علم پرورش یافت و اشتیاق فراوانی به کسب دانش داشت. نسب شریف او به امام علی بن الحسین (ع) می رسد که این خود بر جایگاه والای او در میان علمای شیعه می افزاید و ریشه های عمیق فکری و اعتقادی او را نشان می دهد. محیط مازندران در آن دوران، اگرچه تحت تأثیر حاکمیت های محلی بود، اما همواره کانون رشد علمای شیعه بوده و بستری مناسب برای ظهور چنین شخصیت هایی فراهم می کرده است.

سفرهای علمی و مهاجرت های فکری

سفرهای علمی ابن شهر آشوب بخش مهمی از زندگی او را تشکیل می دهد و تأثیر عمیقی بر غنای علمی و گسترش معارف او داشت. او در دوران حیات خود به مراکز علمی مهمی نظیر بغداد، حله و حلب سفر کرد. یکی از دلایل این مهاجرت ها، بنا بر برخی روایت ها، درگیری با حاکم وقت مازندران بود که او را مجبور به ترک زادگاهش کرد. با این حال، این مهاجرت ها فرصتی بی نظیر برای او فراهم آورد تا از محضر اساتید گران قدر شهرهای مختلف بهره مند شود و دانش خود را در حوزه های گوناگون ارتقاء بخشد.

بغداد در قرن ششم هجری، هنوز هم یکی از مهم ترین مراکز علمی جهان اسلام محسوب می شد و حلب نیز به دلیل وجود حاکمان شیعی حمدانی، پناهگاه امنی برای علمای شیعه بود. این شهرها به کانون های تبادل دانش و پرورش اندیشمندان تبدیل شده بودند و ابن شهر آشوب توانست در این فضاها، دانش خود را تکمیل کرده و از اندیشه های مختلف بهره مند شود. این سفرها نه تنها بر وسعت دانش او افزود، بلکه زمینه را برای تألیف آثار بی نظیر او فراهم آورد.

جایگاه و مرجعیت علمی

شخصیت ابن شهر آشوب ابعاد گوناگونی داشت و او را به عنوان فقیه، محدث، مفسر، ادیب، رجالی و متکلمی برجسته مطرح می ساخت. او در هر یک از این حوزه ها، صاحب نظر بود و توانست قله های علم و فضیلت را فتح کند. به همین دلیل، القابی چون «شیخ الطائفه» و «رشیدالدین» به او داده شد که نشان از جایگاه رفیع او در میان علمای شیعه دارد.

علمای شیعه و اهل سنت، هر دو به ستایش از دانش و شخصیت او پرداختند. شیخ حر عاملی او را جامع همه خوبی ها در علم و ادب می داند و میرزا حسین نوری، وی را «فخر شیعه» و «دریای متلاطم ژرفی که ساحل ندارد» توصیف کرده است. صلاح الدین صفدی، عالم اهل سنت، نیز او را در علوم قرآنی، حدیث، اصول و لغت سرآمد معرفی می کند. این ستایش ها نشان از وسعت و عمق دانش ابن شهر آشوب و جایگاه بی بدیل او در تاریخ علمای اسلام دارد.

«شیخ حر عاملی، ابن شهر آشوب را فردی عالم، فاضل، ثقه، محدث، عالم به علم رجال و روایات، ادیب، شاعر و جامع همه خوبی ها معرفی می کند.»

وفات و آرامگاه ابدی

ابن شهر آشوب سرانجام در شب جمعه ۲۲ شعبان سال ۵۸۸ قمری، در شهر حلب وفات یافت و پیکر مطهرش در بالای جبل جوشن، در مکانی که به مشهد السقط شهرت دارد، به خاک سپرده شد. این مکان نزد شیعیان حلب، مدفن محسن السقط، فرزند امام حسین (ع) است.

در بابل، بقعه ای به نام ملا محمد بن شهر آشوب شهرت دارد که ممکن است به دلیل تشابه اسمی با او باشد یا به یکی از اجداد یا بستگان او تعلق داشته باشد. دکتر منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استارآباد» به این موضوع اشاره کرده و فرضیاتی را مطرح نموده است. وفات او ضایعه ای بزرگ برای جهان اسلام، به ویژه مکتب تشیع بود، اما میراث علمی و فکری او همواره راهگشای نسل های بعدی بوده است.

فصل دوم: استادان و مشایخ ابن شهر آشوب (خلاصه بخش دوم کتاب)

بخش دوم کتاب به معرفی استادان و مشایخ بی شمار ابن شهر آشوب اختصاص دارد و از طریق آن، به گستردگی و عمق تحصیلات او اشاره می کند. این فصل نشان می دهد که چگونه او از بزرگترین علمای زمان خود بهره برد و دانش خود را در حوزه های مختلف کامل کرد.

گستره بی نظیر شیوخ و اساتید

ابن شهر آشوب از محضر بیش از ۷۰ استاد برجسته از مذاهب مختلف اسلامی بهره برد. این گستردگی در انتخاب اساتید، نشان از روحیه تحقیق و ژرف نگری او دارد. از جمله مشایخ ابن شهر آشوب می توان به نام هایی چون شیخ ابومنصور طبرسی (صاحب «احتجاج»)، قطب الدین راوندی (صاحب «خرائج و جرائح»)، ابوالحسن علی بیهقی (مشهور به ابن فندق)، ابوالفتوح رازی (مفسر بزرگ)، و جارالله زمخشری (ادیب و مفسر مشهور اهل سنت) اشاره کرد.

تنوع و کثرت اساتید در حوزه های مختلف علمی از جمله فقه، حدیث، تفسیر، لغت و کلام، نقش محوری در جامعیت علمی ابن شهر آشوب ایفا کرد. او نه تنها از فقهای شیعه کسب دانش کرد، بلکه از محضر علمای اهل سنت نیز بهره مند شد که این امر نشان دهنده روحیه تسامح علمی و تلاش برای کسب دانش از هر منبع معتبری بود. این تنوع در اساتید، به او امکان داد تا با رویکردهای مختلف علمی آشنا شود و دیدگاه های خود را بر مبنای تحلیل و اجتهاد بنا کند.

نقش اساتید در شکل گیری اندیشه

اساتید ابن شهر آشوب نقش محوری در بنیان گذاری و تقویت مبانی فکری، حدیثی و فقهی او داشتند. آن ها نه تنها به او دانش آموختند، بلکه سلسله اجازات روایی را به او منتقل کردند که این اجازات، اعتبار حدیثی و جایگاه علمی او را به عنوان یک محدث برجسته تثبیت می کرد. ارتباط با این اساتید برجسته، نه تنها دانش او را عمیق تر کرد، بلکه به او این امکان را داد که از زوایای مختلف به مسائل علمی بنگرد و در نهایت به یک شخصیت علمی جامع الاطراف تبدیل شود.

هر یک از این اساتید، در حوزه های تخصصی خود، جنبه ای از دانش را به ابن شهر آشوب منتقل کردند و او با تلفیق این علوم، توانست مکتب فکری خاص خود را بنیان نهد. این تعاملات علمی، تأثیری شگرف بر تألیفات او داشت و غنای علمی و عمق پژوهش های او را تضمین کرد. این فصل از کتاب، به خوبی نشان می دهد که چگونه یک عالم بزرگ، با بهره گیری هوشمندانه از محضر اساتید خود، می تواند به قله های رفیع دانش دست یابد.

فصل سوم: شاگردان و راویان ابن شهر آشوب (خلاصه بخش سوم کتاب)

بخش سوم کتاب به معرفی شاگردان ابن شهر آشوب و راویان حدیث از او می پردازد و نقش آن ها را در تداوم و ترویج میراث علمی این عالم بزرگ بررسی می کند. این فصل نشان می دهد که چگونه دانش و اندیشه ابن شهر آشوب از طریق شاگردانش به نسل های بعدی منتقل شد.

تبیین حلقه های درسی و تأثیرات تربیتی

ابن شهر آشوب نه تنها در کسب علم کوشا بود، بلکه در ترویج آن نیز از هیچ تلاشی فروگذار نکرد. او حلقه های درسی متعددی را تشکیل داد و جمع کثیری از طالبان علم از محضر او کسب فیض کردند. از جمله شاگردان برجسته ابن شهر آشوب می توان به نام هایی چون ابن زهره حلبی، ابن ادریس حلی، علی بن شعره حلی، و یحیی بن علی حلبی اشاره کرد که هر یک از آن ها بعدها خود به علمای بزرگی تبدیل شدند.

این شاگردان، نه تنها دانش نظری از ابن شهر آشوب آموختند، بلکه از طریق تربیت علمی و اخلاقی او، به پاسداران و مروجان مکتب فکری وی تبدیل شدند. تأثیرات تربیتی ابن شهر آشوب بر شاگردانش به حدی بود که آنان توانستند میراث علمی او را حفظ کرده و به نسل های بعدی منتقل سازند. این بخش از کتاب، با معرفی این شاگردان، تصویر کاملی از نقش آموزشی و پرورشی ابن شهر آشوب را ارائه می دهد.

تداوم میراث علمی تشیع

انتقال دانش و میراث ابن شهر آشوب از طریق شاگردانش، یکی از مهم ترین عوامل در تداوم و غنای علمی تشیع بود. این شاگردان با تدریس، تألیف و روایت احادیث از استاد خود، سهم بسزایی در حفظ و نشر علوم اسلامی و شیعی ایفا کردند. به لطف تلاش های آنان، اندیشه ها و پژوهش های ابن شهر آشوب به صورت مکتوب و شفاهی به نسل های بعدی رسید و به منبعی غنی برای علمای پسین تبدیل شد.

تأثیر ابن شهر آشوب از طریق این زنجیره علمی، نه تنها در فقه و حدیث، بلکه در دیگر علوم اسلامی نیز مشهود است. شاگردان او هر یک در حوزه تخصصی خود، با الهام از استاد، به تألیف و تحقیق پرداختند و بدین ترتیب، مکتب فکری ابن شهر آشوب را بسط و گسترش دادند. این تداوم علمی، گواهی بر عمق و پایداری میراث این عالم برجسته است.

فصل چهارم: تألیفات و آثار ماندگار ابن شهر آشوب (خلاصه بخش چهارم کتاب)

بخش چهارم کتاب به معرفی و بررسی تألیفات و آثار علمی ابن شهر آشوب اختصاص دارد. این فصل با رویکردی تحلیلی، مهم ترین شاهکارهای او را معرفی کرده و به جایگاه آن ها در کتاب خانه شیعه می پردازد.

مروری بر مهم ترین شاهکارهای علمی

ابن شهر آشوب تألیفات فراوانی داشت که هر یک از آن ها در حوزه خود از اهمیت ویژه ای برخوردارند. اگرچه از ۲۶ عنوان ذکر شده تنها پنج اثر به دست ما رسیده، اما همین آثار باقی مانده نشان از عمق و گستردگی دانش او دارد.

مناقب آل ابی طالب

این کتاب یکی از مشهورترین و مهم ترین تألیفات ابن شهر آشوب است که به فضائل و مناقب ائمه اطهار (ع) می پردازد. «مناقب آل ابی طالب» با جمع آوری روایات و مستندات تاریخی، به تبیین جایگاه والای اهل بیت (ع) در اسلام همت گمارده است. انگیزه تألیف این کتاب، پاسخگویی به شبهات و معرفی صحیح فضائل اهل بیت (ع) بود. این اثر مرجع بسیاری از علمای پسین بوده و نسخ خطی و چاپی متعددی از آن موجود است. نخب المناقب، خلاصه ای از این اثر است.

معالم العلماء

«معالم العلماء» کتابی ارزشمند در علم رجال و تراجم علمای شیعه است. این اثر به معرفی دانشمندان و محدثان شیعه می پردازد و نقش مهمی در حفظ میراث علمی تشیع ایفا کرده است. ابن شهر آشوب در این کتاب با دقت و وسواس، به جمع آوری اطلاعات درباره شخصیت های علمی شیعه پرداخته و منبعی قابل اعتماد برای پژوهشگران علم رجال فراهم آورده است. این کتاب در زمان خود و سالیان متمادی پس از آن، از مهمترین منابع رجال شناسی شیعه بوده است.

متشابه القرآن و مختلفه

این اثر به مباحث علوم قرآنی و به ویژه آیات متشابه و مختلف قرآن کریم می پردازد. رویکرد تفسیری ابن شهر آشوب در این کتاب، تحلیلی و اجتهادی است و او سعی کرده تا با تکیه بر مبانی عقلی و نقلی، معضلات و پیچیدگی های آیات متشابه را روشن سازد. «متشابه القرآن و مختلفه» یکی از منابع مهم در زمینه تفسیر و علوم قرآنی برای علمای شیعه محسوب می شود.

اعلام الطرائق فی الحدود و الحقائق

کتاب «اعلام الطرائق فی الحدود و الحقائق» در حوزه فقه و اصول فقه نگاشته شده است. ابن شهر آشوب در این اثر به تبیین حدود و تعاریف فقهی و اصولی پرداخته و رویکرد مؤلف در آن، نشان از تسلط عمیق او بر مباحث نظری فقه دارد. این کتاب نیز به عنوان یکی از منابع اصلی در زمینه فقه شیعه، مورد استفاده و استناد بسیاری از فقهای پس از او قرار گرفته است.

سایر تألیفات و وضعیت موجودیت آن ها

علاوه بر چهار اثر برجسته فوق، ابن شهر آشوب کتب و رسالات دیگری نیز نگاشته است که نام برخی از آن ها عبارتند از «مثالب النواصب»، «المخزون و المکنون فی عیون الفنون»، «مائدة الفائدة»، «الحاوی»، «المنهاج»، و «الفصول فی النحو». متأسفانه از مجموع ۲۶ عنوان اثر ذکر شده برای او، تنها پنج اثر (شامل «مثالب النواصب» که بعضی آن را همان «مناقب» می دانند) به دست ما رسیده و باقی آن ها در طول زمان از بین رفته اند. این واقعیت نشان می دهد که ما تنها بخش کوچکی از گنجینه علمی ابن شهر آشوب را در اختیار داریم، اما همین بخش نیز برای درک عظمت او کافی است.

میراث مکتوب و تأثیر بر کتاب خانه شیعه

آثار علمی ابن شهر آشوب، تأثیری ماندگار و عمیق بر کتاب خانه شیعه، پژوهش های اسلامی و دانش های مختلف گذاشته است. او با تألیفات خود، به تثبیت و توسعه مبانی فقهی، حدیثی، تفسیری و رجالی تشیع کمک شایانی کرد. آثار او نه تنها منبعی برای نقل روایت و فتاوا بود، بلکه متدولوژی های جدیدی را در پژوهش های اسلامی معرفی کرد. عمق تحلیل ها، جامعیت منابع و دقت در استدلال های او، از جمله ویژگی هایی است که تألیفاتش را به منابعی قابل اتکا برای نسل های بعدی تبدیل کرده است.

میراث مکتوب ابن شهر آشوب، همچنان پس از قرن ها، زنده و پویاست و مورد ارجاع پژوهشگران و طلاب علوم دینی قرار می گیرد. این تأثیر ماندگار، گواهی بر تخصص، اعتبار و اعتمادپذیری او به عنوان یکی از برجسته ترین علمای مازندران و جهان اسلام است.

نتیجه گیری: اهمیت مطالعه کتاب و میراث ابن شهر آشوب در عصر حاضر

کتاب «ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه» اثر محمد بن علی بن شهر آشوب، یک مطالعه جامع و تحلیلی است که به روشن ساختن ابعاد مختلف زندگی، شخصیت و آثار علمی ابن شهر آشوب می پردازد. این پژوهش، نه تنها یک زندگی نامه دقیق از عالم بزرگ قرن ششم هجری ارائه می دهد، بلکه با تحلیل عمیق سفرهای علمی، اساتید، شاگردان و تألیفات او، جایگاه بی بدیلش را در تاریخ فقه و حدیث شیعه تبیین می کند.

جمع بندی دستاوردهای کتاب

این کتاب با بررسی دقیق منابع، دستاوردهای مهمی در شناخت ابن شهر آشوب به دست داده است. از جمله این دستاوردها می توان به تفکیک دقیق شخصیت خود ابن شهر آشوب از نویسنده کتاب، شرح جزئیات ولادت و سفرهای علمی او به بغداد، حله و حلب، معرفی ده ها استاد و شاگرد برجسته او و تحلیل مهم ترین آثارش اشاره کرد. این اثر به روشنی نشان می دهد که ابن شهر آشوب المازندرانی چگونه توانست با جامعیت علمی خود، در حوزه های فقه، حدیث، تفسیر، رجال و ادبیات، به عنوان «شیخ الطائفه» و «رشیدالدین» شناخته شود و میراثی ماندگار از خود بر جای بگذارد.

تحلیل تألیفاتی مانند «مناقب آل ابی طالب»، «معالم العلماء» و «متشابه القرآن و مختلفه»، به خواننده دیدگاهی عمیق از رویکردهای علمی ابن شهر آشوب و تأثیر او بر کتاب خانه شیعه می بخشد. این کتاب به محققان و دانشجویان کمک می کند تا با یک منبع مرجع و دقیق، به ابعاد کمتر شناخته شده این عالم بزرگ دست یابند و از طریق آن، به فهم عمیق تری از تاریخ علمای شیعه برسند.

تأکید بر جایگاه جاودانه ابن شهر آشوب

ابن شهر آشوب، به حق یکی از ستارگان درخشان آسمان علم و فضیلت تشیع است که اندیشه ها و آثار او همچنان پس از قرن ها، الهام بخش و راهگشاست. میراث فکری این عالم بی بدیل، نشان دهنده عمق و پویایی مکتب فقه و حدیث شیعه است. درک عمیق از زندگی و آثار او، نه تنها برای شناخت تاریخ اسلام و تشیع ضروری است، بلکه می تواند الگویی برای پژوهشگران و علمای امروز باشد تا با روحیه تحقیق و اجتهاد، به تولید دانش و حل مسائل روز بپردازند.

جایگاه رشیدالدین ابن شهر آشوب، نه تنها به دلیل کثرت تألیفات و گستردگی دانش اوست، بلکه به دلیل نقش محوری او در حفظ، ترویج و توسعه معارف اهل بیت (ع) است. او با قلم و زبان خود، به دفاع از حریم مکتب تشیع برخاست و با تربیت شاگردان برجسته، این چراغ پرفروغ را برای نسل های بعدی روشن نگه داشت.

توصیه به مطالعه اصل کتاب

این مقاله تنها یک خلاصه جامع و تحلیلی از کتاب ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه است و به هیچ وجه نمی تواند جایگزین مطالعه کامل و دقیق خود کتاب باشد. برای درک عمق، دقت و جامعیت پژوهش های ارائه شده، به تمامی علاقه مندان، پژوهشگران و دانشجویان توصیه می شود که به مطالعه اصل این کتاب ارزشمند بپردازند. مطالعه کامل این اثر، بینش عمیق تری از شخصیت ابن شهر آشوب و جایگاه او در تاریخ علمای اسلام به دست خواهد داد و به توسعه دانش خواننده در حوزه های تاریخ اسلام، فقه شیعه، علوم حدیث و رجال شناسی کمک شایانی خواهد کرد.

این کتاب، پنجره ای به سوی زندگی پربار یکی از ستاره های درخشان تاریخ علمای شیعه است و مطالعه آن، نه تنها یک نیاز علمی، بلکه یک ضرورت برای درک میراث فرهنگی و معنوی تشیع محسوب می شود.

منابع و مراجع

• محمد بن علی بن شهر آشوب. (۱۳۹۳). ابن شهر آشوب المازندرانی حیاته و آثاره العلمیه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• قمی، شیخ عباس. (بی تا). الکنی و الألقاب. تهران: انتشارات بیدار.
• نوری، میرزا حسین. (۱۴۰۷ق). خاتمة المستدرک. قم: مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
• حر عاملی، شیخ محمد بن الحسن. (بی تا). امل الآمل فی علماء جبل عامل. قم: دار المکتبة الحیدریة.
• ستوده، منوچهر. (۱۳۸۲). از آستارا تا استارآباد. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• دایره المعارف های اسلامی و کتب رجالی معتبر.