تقسیم بندی دادگاه ها
تقسیم بندی دادگاه ها در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران به منظور تخصصی شدن رسیدگی به دعاوی و اختلافات و تضمین اجرای عدالت صورت می گیرد. این ساختار پیچیده، شامل دادگاه های عمومی و اختصاصی، هر یک با صلاحیت های مشخص، امکان دسترسی هدفمند به مرجع قضایی صالح را برای شهروندان فراهم می آورد. این راهنما، به تشریح جامع انواع دادگاه ها و مراجع قضایی در ایران می پردازد و مرجعی معتبر برای درک عمیق تر نظام قضایی کشور است.
نظام قضایی هر کشور، ستون فقرات حاکمیت قانون و تضمین کننده حقوق شهروندان است. شناخت دقیق از ساختار این نظام و تفکیک وظایف و صلاحیت های مراجع قضایی، برای هر فردی که درگیر امور حقوقی یا کیفری می شود، حیاتی است. این آشنایی نه تنها به افراد کمک می کند تا مسیر صحیح پیگیری دعاوی خود را بشناسند، بلکه به ارتقای آگاهی عمومی در زمینه حقوق و تکالیف شهروندی نیز منجر می شود. مطابق اصل ۱۵۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، «مرجع رسمی تظلمات و شکایات دادگستری است. تشکیل دادگاه ها و تعیین صلاحیت آنها منوط به حکم قانون است.» این اصل، مبنای قانونی اصلی برای ایجاد و ساماندهی تمامی دادگاه ها و مراجع قضایی در کشور است. با توجه به اهمیت این موضوع و پیچیدگی های خاص نظام حقوقی ایران، درک این تقسیم بندی ها برای عموم مردم، دانشجویان حقوق و متخصصان این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است.
کلیات و مبانی تقسیم بندی دادگاه ها در نظام حقوقی ایران
دادگاه، نهادی رسمی و قانونی است که به منظور رسیدگی به دعاوی و اختلافات، صدور رأی و اجرای عدالت تشکیل می شود. هدف اصلی نظام قضایی، فراتر از صرف حل و فصل منازعات، اجرای دقیق قوانین، احقاق حقوق شهروندان، حفظ نظم عمومی و پیشگیری از وقوع جرم است. دادگاه ها در این نظام، نقش محوری را ایفا می کنند و صلاحیت هر دادگاه، مرزهای قانونی رسیدگی آن را تعیین می کند.
تعریف و اهداف دادگاه ها
دادگاه به عنوان نهادی مستقل و بی طرف، مأمور است تا با استناد به قوانین موجود، به شکایات و دعاوی اشخاص حقیقی و حقوقی رسیدگی کرده و با صدور حکم عادلانه، مناقشات را خاتمه بخشد. این وظیفه خطیر، مستلزم ساختار و تقسیم بندی دقیق و کارآمدی است تا هر پرونده ای به مرجع صالح خود ارجاع شود.
دادگاه نهادی رسمی است که به منظور اجرای عدالت و حل و فصل اختلافات قانونی در چارچوب قوانین کشور فعالیت می کند.
مبانی اصلی تقسیم بندی دادگاه ها
تقسیم بندی دادگاه ها در ایران بر پایه چندین مبنای اساسی صورت می گیرد که درک آن ها برای شناخت صحیح ساختار قضایی ضروری است:
- صلاحیت: مهم ترین مبنای تقسیم بندی، صلاحیت دادگاه ها است که تعیین می کند کدام دادگاه حق رسیدگی به چه نوع پرونده ای را دارد. صلاحیت خود به انواع مختلفی تقسیم می شود:
- صلاحیت ذاتی: مربوط به نوع و ماهیت دعوا و درجه دادگاه است و جنبه عمومی دارد. (مثال: تفاوت صلاحیت دادگاه حقوقی و کیفری).
- صلاحیت محلی (ناحیه ای): مربوط به محدوده جغرافیایی و قلمرو مکانی دادگاه است. (مثال: دادگاه یک شهرستان تنها در حوزه قضایی خود رسیدگی می کند).
- صلاحیت شخصی: در موارد خاص، ممکن است صلاحیت بر اساس ویژگی های شخصی طرفین دعوا تعیین شود. (مثال: دادگاه نظامی برای نظامیان).
- صلاحیت شایستگی: به اعتبار و ارزش مالی دعوا اشاره دارد و تعیین می کند که کدام مرجع (مثلاً دادگاه یا شورای حل اختلاف) صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد.
- درجه رسیدگی: دادگاه ها از نظر درجه رسیدگی به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:
- بدوی (نخستین): دادگاه هایی که برای اولین بار به دعوا رسیدگی کرده و رأی صادر می کنند.
- تجدیدنظر: دادگاه هایی که به اعتراضات نسبت به آرای صادره از دادگاه های بدوی رسیدگی می کنند.
- فرجام خواهی: مراجعی که به نقض یا ابرام آرای صادره از دادگاه های تجدیدنظر (فقط از نظر شکلی و قانونی) می پردازند.
- ماهیت دعوا: دعاوی از نظر ماهیت به حقوقی، کیفری، اداری و خانواده تقسیم می شوند که هر یک مرجع رسیدگی مخصوص به خود را دارند.
- عام یا اختصاصی بودن: این مبنا به محدوده کلی یا خاص صلاحیت دادگاه اشاره دارد.
دادگاه های عمومی (General Jurisdiction Courts)
دادگاه های عمومی، به عنوان اصلی ترین مراجع قضایی، دارای صلاحیت عام هستند؛ یعنی به تمام دعاوی که قانون، رسیدگی به آن ها را به مرجع خاصی محول نکرده باشد، رسیدگی می کنند. این دادگاه ها خود به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم می شوند.
دادگاه عمومی حقوقی
دادگاه عمومی حقوقی، ستون فقرات سیستم قضایی در رسیدگی به دعاوی غیرکیفری است. این دادگاه، مرجع اصلی و عام الصلاحیت برای حل و فصل اختلافات حقوقی میان افراد است.
- تعریف و جایگاه: دادگاه عمومی حقوقی، مرجع اصلی رسیدگی به تمامی دعاوی و امور حقوقی است، مگر در مواردی که قانون صراحتاً مرجع دیگری را صالح دانسته باشد. این دادگاه ها در مراکز شهرستان ها و در صورت تشخیص رئیس قوه قضاییه در بخش ها و نقاط خاصی تشکیل می شوند.
- ترکیب و نحوه تشکیل: این دادگاه با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل رسمیت پیدا می کند. اصل وحدت قاضی در این دادگاه ها حاکم است، یعنی یک قاضی به پرونده رسیدگی و رأی صادر می کند.
- صلاحیت ها: تمامی دعاوی غیرکیفری که مرجع خاصی برای آن ها تعیین نشده، در صلاحیت این دادگاه قرار می گیرند. مثال های رایج شامل دعاوی مربوط به قراردادها (مانند خرید و فروش، اجاره، رهن)، مسائل مربوط به اموال و مالکیت، دیون و بدهی ها، اسناد تجاری و تعهدات حقوقی است.
- مراحل کلی رسیدگی: رسیدگی در دادگاه عمومی حقوقی با تقدیم دادخواست توسط خواهان آغاز می شود. پس از ثبت و ارجاع پرونده، جلسات رسیدگی تشکیل شده، دلایل و مدارک طرفین بررسی و در نهایت حکم مقتضی صادر می گردد.
دادگاه های کیفری
دادگاه های کیفری به جرایم و تخلفات کیفری رسیدگی می کنند. این دادگاه ها خود به دو دسته کیفری یک و کیفری دو تقسیم می شوند که تفاوت اصلی آن ها در شدت و نوع جرایمی است که رسیدگی می کنند.
دادگاه کیفری یک
دادگاه کیفری یک، مرجعی برای رسیدگی به جرایم سنگین و مهم است که مجازات های شدیدی را در پی دارند.
- تعریف و جایگاه: این دادگاه در مراکز استان ها و در صورت تشخیص رئیس قوه قضاییه، در حوزه های قضایی شهرستان ها تشکیل می شود. در نقاطی که دادگاه کیفری یک تشکیل نشده باشد، نزدیک ترین دادگاه کیفری یک در آن استان صالح به رسیدگی است.
- ترکیب: دادگاه کیفری یک متشکل از یک رئیس و دو مستشار است که با حضور حداقل دو عضو رسمیت می یابد. در صورت عدم حضور رئیس، مستشاری که سابقه قضایی بیشتری دارد، ریاست دادگاه را بر عهده می گیرد.
- صلاحیت های اختصاصی: صلاحیت این دادگاه شامل جرایم زیر است:
- جرایم مستوجب مجازات سلب حیات (اعدام، قصاص نفس).
- جرایم مستوجب حبس ابد.
- جرایم مستوجب قطع عضو.
- جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با دیه کامل یا بیش از آن.
- جرایم تعزیری درجه سه و بالاتر (حبس بیش از ۱۰ تا ۲۵ سال، جزای نقدی بیش از ۳۶۰ میلیون ریال).
- جرایم سیاسی و مطبوعاتی.
- مثال های کاربردی: قتل عمد، محاربه، افساد فی الارض، سرقت های مسلحانه با شرایط خاص.
دادگاه کیفری دو
دادگاه کیفری دو، مرجعی عمومی تر برای رسیدگی به اکثر جرایم است که در صلاحیت دادگاه های دیگر قرار نمی گیرند.
- تعریف و جایگاه: این دادگاه در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل شده و مرجع رسیدگی به کلیه جرایم است، مگر مواردی که به موجب قانون در صلاحیت دادگاه های دیگر قرار گرفته باشند.
- ترکیب: دادگاه کیفری دو با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل رسمیت می یابد.
- صلاحیت های عام: دامنه صلاحیت این دادگاه بسیار گسترده است و شامل جرایمی مانند کلاهبرداری (در مواردی که در صلاحیت دادگاه انقلاب نباشد)، توهین، ضرب و جرح غیرعمد، خیانت در امانت، سرقت های کوچک، جرایم رایانه ای سبک و بسیاری دیگر از جرایم تعزیری درجه ۴ تا ۸ می شود.
برای درک بهتر تفاوت های کلیدی میان دادگاه کیفری یک و دو، می توانیم آن ها را در قالب یک جدول مقایسه کنیم:
| ویژگی | دادگاه کیفری یک | دادگاه کیفری دو |
|---|---|---|
| محل تشکیل | مراکز استان و برخی شهرستان ها | حوزه قضایی هر شهرستان |
| ترکیب دادگاه | رئیس و دو مستشار (با حضور دو عضو رسمیت می یابد) | رئیس یا دادرس علی البدل (وحدت قاضی) |
| نوع جرایم | جرایم سنگین (سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو، جنایات با دیه بالا، تعزیری درجه ۳ و بالاتر، سیاسی و مطبوعاتی) | کلیه جرایم به جز موارد اختصاصی سایر دادگاه ها (جرایم عمومی سبک تر) |
| مثال | قتل عمد، محاربه، قاچاق مسلحانه | کلاهبرداری، سرقت، ضرب و جرح غیرعمد |
دادگاه های اختصاصی (Specialized Courts)
دادگاه های اختصاصی، برخلاف دادگاه های عمومی، صرفاً به دعاوی و جرایم مشخصی که قانون برای آن ها تعیین کرده است، رسیدگی می کنند. صلاحیت این دادگاه ها محدود و معین است و نمی توانند به پرونده هایی خارج از حیطه تخصصی خود بپردازند.
دادگاه انقلاب
دادگاه انقلاب به منظور رسیدگی به جرایم خاص و حساس که جنبه امنیتی یا اجتماعی ویژه ای دارند، تشکیل شده است.
- تعریف و فلسفه تشکیل: این دادگاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و برای مقابله با جرایمی که امنیت ملی و نظام را هدف قرار می دهند، تأسیس شد. فلسفه وجودی آن، برخورد قاطع با برهم زنندگان امنیت و نظام جمهوری اسلامی است.
- ترکیب: دادگاه انقلاب نیز از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می شود و با حضور دو عضو رسمیت می یابد. این دادگاه در گروه مراجع اختصاصی کیفری قرار می گیرد.
- صلاحیت های ویژه و حساس: صلاحیت دادگاه انقلاب بر اساس ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری شامل موارد زیر است:
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، محاربه، افساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه نظام جمهوری اسلامی، اقدام مسلحانه به قصد مقابله با نظام.
- توهین به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (امام خمینی) و مقام معظم رهبری.
- کلیه جرایم مربوط به مواد مخدر، روان گردان ها و پیش سازه های آن ها.
- قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل.
- برخی جرایم سازمان یافته و حرفه ای قاچاق کالا و ارز.
دادگاه خانواده
دادگاه خانواده، به منظور حمایت از نهاد خانواده و رسیدگی تخصصی به اختلافات مربوط به آن تأسیس شده است.
- تعریف و اهمیت: این دادگاه، به طور اختصاصی به دعاوی و امور مرتبط با کانون خانواده می پردازد و هدف آن، حفظ کیان خانواده و رسیدگی تخصصی به مسائل حساس این حوزه است.
- ترکیب: دادگاه خانواده با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل و یک قاضی مشاور زن تشکیل می شود. حضور قاضی مشاور زن، از ویژگی های مهم این دادگاه برای درک بهتر ابعاد روانی و اجتماعی پرونده های خانوادگی است.
- صلاحیت های جامع: صلاحیت دادگاه خانواده بسیار گسترده است و شامل موارد زیر می شود:
- نکاح دائم و موقت و اذن در نکاح.
- طلاق، رجوع، فسخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن.
- مهریه، نفقه زوجه و اقارب، اجرت المثل ایام زوجیت.
- حضانت و ملاقات طفل.
- سرپرستی کودکان بی سرپرست و اهدای جنین.
- جهیزیه، تمکین و نشوز.
- تغییر جنسیت (این مورد اخیراً به صلاحیت دادگاه خانواده افزوده شده است).
- شروط ضمن عقد نکاح، نامزدی و ضررهای ناشی از بر هم زدن آن.
- امور مربوط به غایب مفقودالاثر، ولایت قهری، قیمومت و وصایت در امور مرتبط با آن.
دادگاه اطفال و نوجوانان
دادگاه اطفال و نوجوانان، با رویکردی اصلاحی و تربیتی، به جرایم افراد زیر ۱۸ سال رسیدگی می کند.
- تعریف و رویکرد: این دادگاه با توجه به ویژگی های سنی و شخصیتی بزهکاران جوان، رویکردی متفاوت و حمایتی دارد. هدف اصلی آن، اصلاح و تربیت اطفال و نوجوانان بزهکار و بازگرداندن آن ها به جامعه است.
- صلاحیت: صلاحیت این دادگاه، رسیدگی به جرایم افراد زیر ۱۸ سال تمام در زمان ارتکاب جرم است. در صورتی که نوجوان مرتکب یکی از جرایم در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا انقلاب شود، رسیدگی در شعبه مخصوص اطفال و نوجوانان همان دادگاه انجام می گیرد.
- تفاوت های آیین دادرسی: آیین دادرسی در این دادگاه دارای تفاوت های مهمی است؛ از جمله محرمانه بودن جلسات، لزوم حضور وکیل و مشاور و توجه به جنبه های روان شناختی و اجتماعی بزهکار.
دادگاه نظامی
دادگاه نظامی، به جرایم خاص نظامیان که در حین انجام وظیفه یا مرتبط با وظایف نظامی رخ داده اند، رسیدگی می کند.
- تعریف و محدوده: این دادگاه به طور اختصاصی به جرایم ارتکابی توسط نیروهای مسلح در حین انجام وظیفه یا مرتبط با آن می پردازد. دامنه شمول آن، کلیه کارکنان نیروهای مسلح (ارتش، سپاه، ناجا و بسیج) از لحظه شروع خدمت تا پایان آن را در بر می گیرد.
- صلاحیت: صلاحیت این دادگاه شامل رسیدگی به جرایم عمومی ارتکابی توسط نظامیان در حین انجام وظیفه و جرایم خاص نظامی مانند فرار از خدمت، تمرد و… است.
- انواع: دادگاه های نظامی نیز به انواع مختلفی مانند دادگاه نظامی ۱، دادگاه نظامی ۲ و دادگاه تجدیدنظر نظامی تقسیم می شوند که هر یک بر اساس شدت جرم، صلاحیت های متفاوتی دارند. دادگاه های نظامی زمان جنگ نیز در شرایط خاص تشکیل می شوند.
مراجع شبه قضایی و عالی قضایی مکمل سیستم دادگاه ها
علاوه بر دادگاه ها، مراجع دیگری نیز در نظام قضایی ایران وجود دارند که نقش مکمل و نظارتی ایفا می کنند. این مراجع شامل دادسرا، دیوان عالی کشور، دیوان عدالت اداری و شورای حل اختلاف هستند که هر یک وظایف خاصی بر عهده دارند.
دادسرا
دادسرا، بازوی اجرایی قوه قضاییه در مرحله کشف، تعقیب و تحقیق جرایم است.
- تعریف و جایگاه: دادسرا در معیت دادگاه ها تشکیل می شود و ریاست آن بر عهده دادستان است. وظیفه اصلی آن، قبل از ورود پرونده به دادگاه، انجام تحقیقات مقدماتی است.
- وظایف اصلی: وظایف دادسرا شامل کشف جرم، تعقیب متهم، انجام تحقیقات مقدماتی، حفظ حقوق عمومی، اقامه دعوا در موارد لازم و اجرای احکام کیفری است. بازپرس و دادیار از مقامات مهم دادسرا هستند که تحقیقات لازم را انجام می دهند.
- نقش بازپرس و دادیار: بازپرس وظیفه تحقیقات دقیق و بی طرفانه را بر عهده دارد، در حالی که دادیار تحت نظارت دادستان، وظایفی مانند تعقیب و اجرای احکام را انجام می دهد.
دیوان عالی کشور
دیوان عالی کشور، عالی ترین مرجع قضایی کشور است که وظیفه نظارت بر اجرای صحیح قوانین و ایجاد وحدت رویه را دارد.
- تعریف و جایگاه: این دیوان بر اساس قانون اساسی به منظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضایی تشکیل شده است. آرای صادره از دیوان عالی کشور جنبه نظارتی و وحدت رویه دارند و نه رسیدگی ماهوی مجدد.
- وظایف اصلی:
- نظارت بر اجرای صحیح قوانین در تمامی محاکم کشور.
- ایجاد وحدت رویه قضایی از طریق صدور آرای وحدت رویه برای جلوگیری از صدور آرای متعارض در موضوعات مشابه.
- حل اختلاف صلاحیت و تعیین مرجع صالح در مواردی که بین دادگاه ها اختلاف صلاحیت رخ می دهد.
- رسیدگی به تخلفات رئیس جمهور از وظایف قانونی.
- رسیدگی به فرجام خواهی از آرای دادگاه های تجدیدنظر.
- ترکیب و شعب: دیوان عالی کشور از شعب مختلفی تشکیل شده است که هر یک دارای رئیس و دو مستشار هستند.
دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری، مرجعی برای رسیدگی به شکایات مردم از دستگاه های دولتی و تصمیمات اداری است.
- تعریف و هدف: این دیوان عالی ترین مرجع اداری در ایران است که زیر نظر رئیس قوه قضاییه فعالیت می کند. هدف آن، احقاق حقوق مردم در برابر اقدامات و تصمیمات خلاف قانون نهادهای دولتی و عمومی است.
- صلاحیت ها: صلاحیت های دیوان عدالت اداری شامل موارد زیر است:
- رسیدگی به شکایات مردم از تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی، آیین نامه ها و مقررات دولتی که مغایر قانون هستند.
- رسیدگی به آرای قطعی صادره از مراجع اداری، مانند کمیسیون های مالیاتی، هیئت های حل اختلاف کار و سایر هیئت های مشابه.
- رسیدگی به شکایات استخدامی کارکنان دولت و سایر نهادهای عمومی از تصمیمات اداری.
شورای حل اختلاف
شورای حل اختلاف، با رویکرد صلح و سازش، به حل و فصل اختلافات کوچک تر می پردازد.
- تعریف و رویکرد: این شورا به منظور حل و فصل اختلافات با رویکرد سازش و میانجی گری و کاهش بار دعاوی از دوش دادگاه ها، تحت نظارت قوه قضاییه تشکیل شده است.
- صلاحیت ها: صلاحیت شورای حل اختلاف محدود است و عمدتاً شامل موارد زیر می شود:
- دعاوی مالی مربوط به اموال منقول تا سقف معین (معمولاً ۲۰ میلیون تومان).
- تمامی دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره، به جز دعاوی سرقفلی و حق کسب و پیشه.
- دعاوی تعدیل اجاره بها.
- صدور گواهی حصر وراثت و امور مربوط به ترکه.
- ادعای اعسار از پرداخت محکوم به، در صورتی که شورا به اصل دعوا رسیدگی کرده باشد.
- دعاوی خانواده مانند جهیزیه، مهریه و نفقه که مشمول قانون حمایت از خانواده نباشد.
- تأمین دلیل.
- جرایم تعزیری که صرفاً مستوجب مجازات نقدی درجه هشت باشد.
- تفاوت با دادگاه: تفاوت اصلی شورای حل اختلاف با دادگاه، رویکرد سازشی، سرعت بالاتر در رسیدگی و محدودیت در صلاحیت ها است. آرای شورا در برخی موارد قابل اعتراض در دادگاه ها هستند.
مراجع انتظامی قضایی و وکلا
برای حفظ سلامت نظام قضایی و نظارت بر عملکرد قضات و وکلای دادگستری، مراجع انتظامی خاصی پیش بینی شده اند.
دادگاه عالی انتظامی قضات
این دادگاه وظیفه رسیدگی به تخلفات و اشتباهات قضات را بر عهده دارد.
- هدف: دادگاه عالی انتظامی قضات با هدف نظارت بر حسن انجام وظیفه و حفظ کرامت و استقلال قضات، و همچنین رسیدگی به تخلفات انتظامی و اشتباهات قضایی آن ها، در تهران تشکیل می شود.
- ترکیب و نحوه عملکرد: اعضای این دادگاه از میان قضات با بالاترین پایه قضایی و سابقه حداقل بیست و پنج سال خدمت انتخاب می شوند. این دادگاه به شکایات و گزارش ها در خصوص عملکرد قضات رسیدگی کرده و در صورت اثبات تخلف، اقدام به صدور رأی انتظامی می نماید.
دادگاه انتظامی وکلا
این دادگاه به تخلفات انتظامی وکلای دادگستری رسیدگی می کند.
- هدف: دادگاه انتظامی وکلا مرجع رسمی برای رسیدگی به تخلفات انتظامی وکلای دادگستری و کارگشایان است. هدف آن، تضمین رعایت موازین اخلاقی و حرفه ای در شغل وکالت و حمایت از حقوق موکلین است.
- ترکیب و نحوه عملکرد: این دادگاه متشکل از سه نفر وکیل پایه یک دادگستری است که برای مدت دو سال از سوی هیئت مدیره کانون وکلای دادگستری انتخاب می شوند. شکایات از وکلای دادگستری ابتدا در دادسرای انتظامی وکلا بررسی شده و در صورت لزوم، جهت صدور رأی به دادگاه انتظامی وکلا ارجاع می گردد.
سایر مراجع قضایی تخصصی
علاوه بر موارد ذکر شده، نظام قضایی ایران شامل مراجع دیگری نیز می شود که به صورت تخصصی به موضوعات خاصی رسیدگی می کنند. این مراجع، اگرچه ممکن است گستره فعالیت محدودتری داشته باشند، اما نقش مهمی در پوشش دادن به ابعاد مختلف نیازهای قضایی جامعه ایفا می کنند.
- دادگاه ویژه روحانیت: این دادگاه به جرایم خاص روحانیون و تخلفات آن ها از شئون روحانیت رسیدگی می کند.
- مراجع ثبتی: این مراجع به دعاوی و اختلافات مربوط به اسناد، املاک و امور ثبتی می پردازند که از جمله آن ها می توان به هیئت های حل اختلاف ثبتی اشاره کرد.
- دادسرای جرائم رایانه ای: با توجه به گسترش جرایم سایبری، این دادسرا به صورت تخصصی به کشف، تعقیب و تحقیق در خصوص جرایم رایانه ای و اینترنتی می پردازد.
- دادگاه های بدوی و تجدیدنظر استان: این دادگاه ها، به عنوان مراجع بازبینی و تجدیدنظر، به آرای صادره از دادگاه های عمومی و انقلاب در سطح استان رسیدگی می کنند و اطمینان از اجرای صحیح قوانین را فراهم می آورند. ترکیب آن ها معمولاً از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می شود.
شناخت دقیق از این مراجع تخصصی و حوزه فعالیت آن ها، در ارجاع صحیح پرونده ها و دستیابی به عدالت مؤثر، بسیار حائز اهمیت است.
نتیجه گیری
تقسیم بندی دادگاه ها در نظام حقوقی ایران، ساختاری پیچیده اما هدفمند را به نمایش می گذارد که هر یک از اجزای آن وظیفه مشخصی در فرایند اجرای عدالت بر عهده دارند. از دادگاه های عمومی که به طیف وسیعی از دعاوی رسیدگی می کنند تا دادگاه های اختصاصی که در حوزه های خاصی مانند خانواده، انقلاب یا نظامی فعالیت دارند، و نیز مراجع عالی و شبه قضایی که نقش نظارتی یا تکمیلی ایفا می کنند، همگی در کنار هم، نظام قضایی کشور را تشکیل می دهند.
این تقسیم بندی، با هدف تخصصی سازی رسیدگی، افزایش دقت در صدور آرا و تسریع در روند دادرسی طراحی شده است. درک صحیح از صلاحیت ها و وظایف هر یک از این مراجع، نه تنها برای افراد عادی در مواجهه با مسائل حقوقی ضروری است، بلکه برای متخصصان و دانشجویان حقوق نیز بنیادی برای فعالیت حرفه ای محسوب می شود. با توجه به جزئیات و ظرایف موجود در قوانین و مقررات، همواره توصیه می شود در صورت نیاز به پیگیری امور قضایی، از مشاوره وکلای متخصص و مجرب بهره مند شوید تا مسیر دادرسی به بهترین شکل ممکن طی شود و حقوق شما به طور کامل احقاق گردد. این رویکرد تضمین می کند که پیچیدگی های نظام قضایی به مانعی در مسیر دسترسی به عدالت تبدیل نخواهد شد.