خوددرمانی از جمله مشکلات موجود در چرخه درمان و یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف بی‌رویه دارو در کشور محسوب می‌شود. زیاد دیده‌اید افرادی که بدون مراجعه به پزشک و به صورت خودسر از داروهایی که در منزل دارند یا مراجعه به داروخانه‌ها و گفتن علایم بیماری خود دارو دریافت کرده و به این شیوه به درمان خود می‌پردازند. بررسی‌ها نشان می‌دهند میزان تجویز داروها با جمعیّت کشور و وضعیت اپیدمیولوژیکِ بیماری‌ها همخوانی ندارد و نظام دارویی کشور همچنان با مشکل مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارو روبرو است.
خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو
معمولا در خود درمانی افراد سعی می‌کنند بدون مراجعه به پزشک و استفاده از نظر او به درمان بیماری خود بپردازد. متاسفانه رواج این فرهنگ در کشور ما تا حدی است که این روزها کمتر کسی برای بیماری‌های سطحی به پزشک مراجعه می‌کند. افراد ترجیح می‌دهند خودشان با داروهایی که دارند یا به شیوه‌های مختلف تهیه می‌کنند، به درمان بیماری خود یا اعضای خانواده‌شان بپردازند. سرماخوردگی، بدن درد، دردهای شکمی، دندان درد و….از جمله بیماری‌هایی شایعه‌ای هستند که افراد، در صورت بروز معمولا خود درمانی می‌کنند.
عوامل موثر در مصرف خودسرانه دارو
عوامل گوناگونی باعث می‌شود که افراد ترجیح دهند در صورت بروز بیماری به جای مراجعه به پزشک، به صورت خودسرانه دارو مصرف کنند مواردی چون استفاده از داروهای موجود در منزل و اعتقاد به بی‌خطر بودن این داروها، گرانی ویزیت پزشکان، تحویل دارو بدون نسخه توسط داروخانه‌ها و …. از جمله مهم‌ترین علل مصرف خودسرانه دارو در کشور هستند.
همان‌طور که گفته شد از جمله علل مصرف خودسرانه دارو در کشور، تحویل دارو بدون نسخه توسط داروخانه‌هاست. اما بهمن صبور نائب رئیس انجمن داروسازان تهران مشکل اصلی را داروخانه‌ها نمی‌داند او می‌گوید:
زمانی که ویزیت یک چشم پزشک منوط به پرداخت پول از سوی بیمار است، در اینجا بیمار دستور می‌دهد که فلان دارو را بنویس. به جای این که پزشک طبابت کند، خدمتی را با پول انجام می‌دهد.
حالت بدتر آن در حال حاضر در فضای مجازی اتفاق افتاده است. پلتفرم‌هایی که از وزارت صمت مجوز گرفتند در سکوهایشان نیاز به حضور پزشک نیست. پولی را پرداخت می‌کنید بدون این که پزشک شما را ویزیت کند، پزشک که نیست چون نام کاربری و گذرواژه پزشک را خرید و فروش می‌کنند. متاسفانه بدون این که پزشک شما را ببیند، فقط یک کد ملی می‌دهید برای شما نسخه می‌نویسند. این موضوع در حال حاضر یک معضل بزرگ است. با نسخه‌هایی مواجهه هستیم که همه آن‌ها فرمایشی هستند، فقط پول آن را پرداخت کن، هر کاری دلت می‌خواهد انجام می‌دهند.
مصرف خودسرانه داروها چه عواقبی دارد؟
بسیاری از مردم بدون در نظر گرفتن کارکردهای یک دارو، در شرایط مختلف اقدام به مصرف خودسرانه آن می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از این داروها می‌تواند عواقب خطرناکی برای آن‌ها داشته باشد. تداخلات دارویی، مشکلات گوارشی و کبدی، مقاومت بدن در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها، مسمومیت‌های ناخواسته، طولانی شدن درمان و… از مهم‌ترین این مشکلات هستند.
صبور در مورد عوارض مصرف خودسرانه دارو، این گونه عنوان می‌کند: هر دارویی عوارض خاص خود را دارد. اگر داروها با تجویز پزشک و تشخیص بیماری مصرف شود قابل قبول است. ولی نوعا افراد فامیلی به هم مشاوره می‌دهند و این باعث می‌شود ما عوارض دارو را خیلی زیاد ببینیم. بر اساس تجربه‌ای که داشتم نوع داروهای مورد استفاده در مناطق مختلف فرق می‌کند برای مثال در مناطق شمال شهر داروهای روانگردان و آرام‌بخش بیشتر مصرف می‌شود. در مناطق پایین شهر بیشتر به خاطر وضعیت آلودگی و بیماری‌هایی که وجود دارد بیشترین مصرف آنتی‌بیوتیک را داریم.
داروهای روانگردان یک خانواده ای از داروهایی مثل کلونازپام و آلپرازولام و داروهای قوی‌تر از این طیف هستند که معمولا باعث عدم تمرکز و مشکلات خاصی برای بعضی از افراد مخصوصا سالمندان می‌شود.
نائب رئیس انجمن داروسازان تهران در پاسخ به سوالی درباره عوارض مصرف خودسرانه داروها برای کودکان، با تاکید بر آسیب‌پذیری بالای کودکان می‌گوید: کودکان قشر خاصی هستند. سیستم دفع و جذب، گوارش و سیستم‌های مغزی‌شان کامل نشده است و در سن رشد هستند، بنابراین داروها حتما باید با احتیاط خاص برای آن‌ها مصرف شود تا با کم‌ترین عارضه کودکان دوران خود را سپری کنند. عوارضی که در کودکان ایجاد می‌کند شدت و زمان آن اگر طولانی شود، آسیب آن خیلی بیشتر از یک فرد بالای 15 یا 20 سال است. چرا که بیشترین درصد بدن آن‌ها از آب است. برخی از داروها در صورت مصرف خودسرانه می‌توانند برای کودکان فوق العاده سمی باشند.
صبور در پاسخ به سوالی درباره مصرف رایج استامینوفن در بین مردم گفت: استامینوفن داروی پرمصرفی میان مردم است. این در حالی است که مصرف آن برای افراد بزرگسال در مقادیر بالا و بیش از 4 تا 5 روز می‌تواند سمیت کبدی ایجاد کند. برای بچه‌ها هم به همین شکل است مقادیر باید کنترل شده و تحت نظر پزشک و دکتر داروساز باشد، تا از سمیت کبدی مخصوصا در کودکان و خردسالان جلوگیری شود.
وی در پایان درباره داروهای گیاهی و نحوه استفاده از آن‌ها می‌گوید: داروهای گیاهی درمان نمی‌کنند. بلکه به روند درمان کمک می‌کنند. در استفاده از داروهایی که از وزارت بهداشت مجوز و در داروخانه‌ها قابلیت فروش دارند، مشکلی نمی‌بینم. اما در استفاده از آن‌ها هم نباید از آن ور بوم بیافتیم و بگوییم چون گیاهی هستند به هر میزان خورده شوند. بلکه مصرف آن‌ها هم باید تحت نظر پزشک باشد.
