بخشیدن مهریه توسط زن

بخشیدن مهریه توسط زن، به معنای اسقاط حق قانونی و شرعی او بر مهریه است و این اقدام باید پس از جاری شدن عقد نکاح صورت پذیرد تا از نظر حقوقی معتبر باشد. این تصمیم مهم، نیازمند آگاهی کامل از ابعاد حقوقی، انواع روش ها و پیامدهای آتی آن است تا زن با انتخابی آگاهانه و بدون مشکلات بعدی، اقدام به این عمل حقوقی نماید.

مهریه، که گاهی از آن با عنوان صداق نیز یاد می شود، یکی از حقوق مالی مهمی است که با جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می گیرد. این حق، پشتوانه مالی و اجتماعی برای زن محسوب می شود و او مالک مطلق آن است. از لحظه عقد، زن می تواند هرگونه تصرفی در مهریه خود داشته باشد؛ آن را مطالبه کند، ببخشد یا به روش های دیگر مورد استفاده قرار دهد. تصمیم به بخشش مهریه، هرچند یک حق کاملاً فردی و مشروع برای زن است، اما به دلیل پیامدهای حقوقی و مالی گسترده ای که دارد، نیازمند تأمل، آگاهی و دقت فراوان است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی تمامی جوانب حقوقی، شرعی و عملی بخشش مهریه از سوی زن می پردازد تا مخاطبان را در مسیر اتخاذ تصمیمی آگاهانه و ثبت بی دردسر این عمل یاری رساند و از هرگونه مشکل حقوقی احتمالی در آینده پیشگیری کند.

مهریه چیست و چرا یک زن ممکن است آن را ببخشد؟

مهریه، مالی است که به هنگام عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، به محض انعقاد عقد نکاح و بدون نیاز به تمکین زن، به او تعلق می گیرد و زن می تواند هر زمان که اراده کند، آن را از شوهر خود مطالبه کند. مهریه ممکن است عین معین (مانند سکه طلا، زمین، خانه) یا دین (مانند مبلغ مشخصی پول) باشد. قانون مدنی و شرع اسلام، زن را مالک بلامنازع مهریه می دانند و او حق هرگونه تصرف و انتفاع از آن را دارد.

تعریف حقوقی مهریه و زمان تعلق آن

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده به صراحت نشان می دهد که مهریه یک حق مالی مستقل و بلاعوض است که با صرف جاری شدن صیغه عقد نکاح صحیح، در ملکیت زن قرار می گیرد. این مالکیت، زن را قادر می سازد تا در هر زمان و به هر شکلی که مصلحت بداند، مهریه خود را مطالبه، واگذار یا حتی آن را ببخشد. تفاوتی نمی کند که مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه؛ در هر دو صورت، زن مالک آن است.

انگیزه های رایج زنان برای بخشش مهریه

زنان به دلایل گوناگونی ممکن است تصمیم به بخشش مهریه خود بگیرند. این انگیزه ها می تواند از طیف گسترده ای از ملاحظات عاطفی و اجتماعی تا ملاحظات صرفاً حقوقی و مالی را شامل شود:

• تقویت بنیان خانواده و صلح و سازش در زندگی مشترک: در برخی موارد، بخشیدن مهریه می تواند نشانه ای از اعتماد و تعهد به زندگی مشترک باشد و به تحکیم روابط زوجین کمک کند.
• کمک مالی به همسر در شرایط دشوار اقتصادی: زن ممکن است برای حمایت از شوهر خود در شرایط مالی سخت، اقدام به بخشیدن مهریه نماید.
• جلب رضایت مرد برای طلاق (به ویژه در طلاق خلع): در مواردی که زن خواهان طلاق است و مرد راضی به آن نیست، بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه (بذل مهریه) می تواند راهی برای قانع کردن مرد به طلاق باشد.
• دریافت عوض یا مال دیگری از شوهر: زن ممکن است در قبال بخشیدن مهریه، حق دیگری مانند حق طلاق یا انتقال مالکیت مال مشخصی (مثل ملک یا سهام) را از شوهر دریافت کند.
• احساسات شخصی و عاطفی: گاهی اوقات، زن صرفاً به دلیل عشق و علاقه به همسر خود و بدون هیچ انگیزه مادی، مهریه خود را می بخشد.

آشنایی با انواع حقوقی بخشش مهریه: ابراء، هبه، صلح، بذل

در نظام حقوقی ایران، بخشیدن مهریه توسط زن به شوهر می تواند در قالب چهار عمل حقوقی اصلی صورت گیرد: ابراء، هبه، صلح و بذل. شناخت دقیق تفاوت های این چهار نوع بخشش برای زنانی که قصد واگذاری مهریه خود را دارند، حیاتی است؛ زیرا هر یک از این روش ها آثار حقوقی متفاوتی، به ویژه از نظر قابلیت رجوع، برای زن به دنبال خواهد داشت. انتخاب نوع صحیح بخشش، تضمین کننده مقاصد و منافع آتی زن خواهد بود.

ابراء مهریه: سلب قطعی دین

ابراء در اصطلاح حقوقی به معنای ساقط کردن یک دین از ذمه مدیون است. زمانی که زن مهریه خود را ابراء می کند، در واقع به صراحت اعلام می دارد که دین مهریه از ذمه شوهر ساقط شده و او دیگر هیچ حقی برای مطالبه آن ندارد. این عمل حقوقی به صورت قطعی و غیر قابل رجوع است؛ به این معنا که پس از ابراء مهریه، زن تحت هیچ شرایطی نمی تواند مجدداً برای مطالبه آن اقدام کند. ابراء یک ایقاع است و برای تحقق آن تنها اراده زن کافی است و نیاز به قبول شوهر ندارد، هرچند که معمولاً در عمل با حضور و رضایت شوهر انجام می شود. این روش، قوی ترین و قطعی ترین نوع بخشش مهریه از دیدگاه حقوقی است و بیشترین اطمینان را برای مرد در پی دارد.

هبه مهریه: بخشش با امکان رجوع

هبه، عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به دیگری مجاناً تملیک می کند. در مورد مهریه، اگر زن مهریه خود را به شوهرش هبه کند، یعنی آن را به عنوان هدیه به او ببخشد، طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب (در اینجا زن) می تواند با وجود شرایطی از هبه خود رجوع کند و مالی که هبه کرده را پس بگیرد. قابلیت رجوع از هبه، مهم ترین تفاوت آن با ابراء است.

زن در چه صورتی می تواند از هبه مهریه خود رجوع کند؟

• زمانی که متهب (شوهر) پدر یا مادر یا اولاد واهب نباشد.
• زمانی که عین موهوبه (مهریه هبه شده) موجود باشد.
• زمانی که واهب عوضی دریافت نکرده باشد.

بنابراین، اگر زن مهریه خود را به صورت هبه ببخشد و سپس پشیمان شود و شرایط بالا فراهم باشد، می تواند از هبه رجوع کرده و مهریه خود را مجدداً مطالبه کند. این نوع بخشش، کمترین اطمینان را برای مرد به دنبال دارد.

صلح مهریه: توافق در قبال عوض

صلح، عقدی است که برای رفع تنازع یا جلوگیری از آن منعقد می شود. در صلح مهریه، زن و شوهر با یکدیگر توافق می کنند که زن در ازای دریافت یک عوض (که می تواند مالی، حقی، یا حتی ساقط شدن یک دین از سوی مرد باشد)، مهریه خود را به شوهر صلح کند. مثلاً زن در قبال دریافت حق طلاق، انتقال مالکیت یک ملک، یا پرداخت مبلغی پول، مهریه خود را به شوهر صلح می کند. صلح مهریه معمولاً غیر قابل رجوع است، مگر آنکه در متن صلح نامه صراحتاً حق فسخ یا رجوعی برای طرفین در نظر گرفته شده باشد.

اهمیت صلح مهریه در آن است که با تعیین عوض، نوعی معامله حقوقی شکل می گیرد که از استحکام بالایی برخوردار است و در صورت ثبت رسمی، کمتر دچار اختلاف می شود. این روش برای زنانی که قصد دارند در قبال بخشیدن مهریه خود، حق یا مال دیگری را به دست آورند، بسیار مناسب است.

بذل مهریه: در طلاق خلع

بذل مهریه اصطلاحی است که عمدتاً در مورد طلاق خلع به کار می رود. در طلاق خلع، زن به دلیل کراهت از شوهر خود و عدم تمایل به ادامه زندگی مشترک، مالی (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) را به شوهر خود می بخشد تا او را راضی به طلاق کند. پس از جاری شدن صیغه طلاق خلع و انقضای مدت عده، بذل مهریه غیر قابل رجوع خواهد بود. در طول مدت عده، زن می تواند به بذل خود رجوع کند و مهریه را مطالبه نماید که در این صورت، طلاق خلع به طلاق رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک را پیدا می کند.

جدول مقایسه: ابراء، هبه، صلح، بذل

نوع بخشش	تعریف	قابل رجوع بودن	شرایط خاص	توصیه به کاربرد
ابراء مهریه	ساقط کردن قطعی دین مهریه از ذمه شوهر	غیر قابل رجوع	نیاز به قصد و اراده قطعی زن	زمانی که زن قصد بخشش قطعی و بی بازگشت دارد.
هبه مهریه	بخشیدن مهریه به عنوان هدیه	با امکان رجوع (در شرایط خاص)	وجود عین موهوبه، عدم دریافت عوض، واهب پدر و مادر یا اولاد متهب نباشد.	زمانی که زن می خواهد احتمال رجوع در آینده را برای خود حفظ کند.
صلح مهریه	توافق بر سر بخشش مهریه در قبال دریافت عوض	غیر قابل رجوع (معمولاً)	لزوم تعیین عوض، انعقاد عقد صلح	زمانی که زن در قبال بخشش مهریه، قصد دریافت حق یا مال دیگری را دارد.
بذل مهریه	بخشیدن مهریه در طلاق خلع برای جلب رضایت مرد به طلاق	غیر قابل رجوع (پس از انقضای عده)	صرفاً در طلاق خلع کاربرد دارد.	در شرایطی که زن خواهان طلاق خلع است.

شرایط قانونی لازم برای صحت بخشیدن مهریه توسط زن

برای اینکه بخشش مهریه توسط زن از نظر حقوقی معتبر و صحیح باشد، باید شرایط قانونی خاصی احراز شود. این شرایط، تضمین کننده سلامت و آزادی اراده زن در انجام این عمل حقوقی است و از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری می کند. عدم رعایت هر یک از این شرایط می تواند به ابطال یا بی اعتباری بخشش مهریه منجر شود.

اهلیت زن (عقل، بلوغ، رشد) و عدم نیاز به اجازه پدر

اولین و مهم ترین شرط برای صحت هر عمل حقوقی، از جمله بخشیدن مهریه، این است که زن دارای اهلیت قانونی باشد. اهلیت شامل سه عنصر اصلی است:

• عقل: زن باید از سلامت عقل برخوردار باشد و جنون نداشته باشد.
• بلوغ: زن باید به سن بلوغ شرعی (۹ سال تمام قمری) رسیده باشد.
• رشد: زن باید رشیده باشد؛ یعنی قدرت تشخیص نفع و ضرر مالی خود را داشته باشد و بتواند در امور مالی خود به طور مستقل تصمیم گیری کند. طبق ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی، سن ۱۸ سال تمام شمسی به عنوان اماره رشد در نظر گرفته می شود، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

رفع ابهام: آیا اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم است؟

یکی از سؤالات رایج در خصوص بخشیدن مهریه این است که آیا زن برای این کار نیاز به اجازه پدر خود دارد یا خیر. پاسخ قاطع حقوقی این است که خیر، برای زن رشیده (بالای ۱۸ سال) اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به ملکیت زن درمی آید و او مالک مطلق آن است. زن رشیده می تواند به صلاحدید خود در اموالش تصرف کند و نیازی به کسب اجازه از پدر یا هیچ شخص دیگری ندارد. تنها در موارد خاص و مشکوک به عدم رشد (که بسیار نادر است)، ممکن است دادگاه نیاز به بررسی داشته باشد.

قصد و رضایت آزادانه

بخشیدن مهریه باید با قصد و رضایت آزادانه و بدون هیچ گونه اجبار، اکراه، تهدید، فریب یا سوءاستفاده ای از سوی زن صورت گیرد. اگر ثابت شود که زن تحت فشار روحی، جسمی یا مالی، یا به دلیل تهدید و اکراه مهریه خود را بخشیده است، این بخشش باطل و بلااثر خواهد بود. احراز این شرط از اهمیت بالایی برخوردار است، به همین دلیل توصیه اکید می شود که عمل بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی و با حضور و تأیید سردفتر انجام شود تا از هرگونه ادعای بعدی مبنی بر عدم قصد و رضایت جلوگیری شود.

زمان بخشش مهریه

همانطور که پیش تر ذکر شد، مهریه حقی است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح صحیح، به ملکیت زن در می آید. بنابراین، بخشیدن مهریه تنها پس از جاری شدن صیغه عقد نکاح معتبر است. اگر زنی قبل از عقد، به هر دلیلی (مثلاً برای جلب رضایت خانواده شوهر یا ابراز علاقه) مهریه خود را ببخشد، این بخشش از نظر حقوقی باطل و بی اعتبار است؛ زیرا او در آن زمان هنوز مالک مهریه نبوده است تا بتواند آن را ببخشد. بخشیدن مهریه قبل از عقد، مانند بخشیدن مالی است که هنوز مالک آن نیستید.

تعیین مقدار دقیق

برای صحت بخشش مهریه، لازم است که مقدار مهریه بخشیده شده به طور واضح و مشخص تعیین شود. این مقدار می تواند کل مهریه باشد یا بخشی از آن (مثلاً ده سکه از صد سکه). ابهام در میزان بخشش می تواند به بروز اختلافات حقوقی در آینده منجر شود. در سند رسمی بخشش مهریه، این مقدار باید به دقت ذکر شود.

بخشیدن مهریه توسط زن، عملی حقوقی است که تنها پس از جاری شدن عقد نکاح صحیح اعتبار می یابد و نیازمند قصد و رضایت آزادانه و اهلیت قانونی زن است. توصیه اکید می شود که این اقدام حتماً در دفتر اسناد رسمی ثبت شود تا از هرگونه مشکل حقوقی آتی جلوگیری گردد.

نحوه و مراحل عملی بخشیدن مهریه: راهنمای گام به گام

پس از درک ماهیت و شرایط قانونی بخشیدن مهریه، نوبت به بررسی مراحل عملی آن می رسد. انتخاب روش صحیح برای بخشش مهریه، تأثیر مستقیمی بر اعتبار و قطعی بودن این عمل حقوقی خواهد داشت. روش رسمی، همواره بهترین و مطمئن ترین گزینه است.

روش رسمی و قطعی (مراجعه به دفتر اسناد رسمی)

توصیه حقوقی و قطعی این است که بخشیدن مهریه حتماً از طریق تنظیم سند رسمی در دفتر اسناد رسمی انجام شود. این روش، بالاترین اعتبار حقوقی را دارد و در آینده از بروز هرگونه اختلاف و نیاز به اثبات در دادگاه جلوگیری می کند.

1. مراجعه به دفتر اسناد رسمی: زن (و در صورت تمایل شوهر) باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند. حضور زن برای تنظیم و امضای سند ضروری است.
2. تنظیم سند اقرار به بخشش یا صلح مهریه: سردفتر بر اساس اظهارات زن و شوهر و با در نظر گرفتن نوع بخشش (ابراء، هبه، صلح)، متن سند مربوطه را تنظیم می کند. در این سند باید مشخصات کامل زن و شوهر، شماره و تاریخ عقدنامه، میزان دقیق مهریه بخشیده شده و نوع عمل حقوقی (مثلاً ابراء ذمه شوهر از پرداخت مهریه) به وضوح قید شود.
3. امضا و اثر انگشت: زن باید سند تنظیم شده را پس از مطالعه دقیق، امضا و اثر انگشت بزند. در صورت حضور شوهر نیز او سند را امضا می کند. سردفتر صحت امضا و هویت افراد را تأیید می کند.
4. ثبت رسمی و ارسال رونوشت: پس از امضا، سند در دفاتر رسمی ثبت می شود. یک رونوشت از این سند به دفتر ازدواجی که عقد نکاح را ثبت کرده است، ارسال می شود تا در حاشیه عقدنامه اصلی درج و سابقه مهریه به روز شود. این اقدام، رسمیت و اطمینان حقوقی بخشش مهریه را دوچندان می کند.

این فرآیند، بخشش مهریه را به یک عمل حقوقی غیر قابل انکار تبدیل می کند و از بروز مشکلات اثباتی برای مرد یا وراث او در آینده پیشگیری می نماید.

روش غیررسمی (نامه عادی، دست نوشته) و خطرات آن

برخی افراد ممکن است تصور کنند که می توانند با یک نامه عادی، دست نوشته یا اقرارنامه با امضا و اثر انگشت (با یا بدون شاهد) مهریه را ببخشند. در حالی که این روش از نظر قانونی ضعف های جدی دارد و به شدت توصیه نمی شود.

• نحوه انجام: زن با نوشتن یک اقرارنامه عادی، امضای خود و اثر انگشتش، مهریه را می بخشد. ممکن است برای افزایش اعتبار، شهودی نیز ذیل آن را امضا کنند.
• چرا توصیه نمی شود؟ (خطرات و مشکلات اثباتی):
  • عدم اعتبار کافی در دادگاه ها: اسناد عادی بدون دلایل و شواهد قوی، در دادگاه ها به راحتی قابل انکار و تردید هستند. اثبات صحت و اصالت چنین سندی، کار دشواری است.
  • امکان انکار یا ادعای اکراه: زن در آینده می تواند مدعی شود که امضای او جعل شده، یا در زمان امضا در حالت فشار، اکراه یا عدم آگاهی بوده است. اثبات خلاف این ادعا برای مرد بسیار دشوار خواهد بود.
  • عدم ثبت در سوابق ازدواج: این اسناد در دفتر ازدواج ثبت نمی شوند و سابقه رسمی تغییر نمی کند.

با توجه به ریسک های حقوقی بالا، تأکید می شود که برای اطمینان حقوقی کامل و جلوگیری از هرگونه نزاع آتی، بخشیدن مهریه به صورت رسمی و در دفتر اسناد رسمی انجام شود.

مدارک لازم برای بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی

برای انجام فرآیند بخشیدن مهریه در دفاتر اسناد رسمی، لازم است مدارک شناسایی و ازدواج زوجین به همراه داشته باشند. تهیه این مدارک پیش از مراجعه به دفترخانه، سرعت و سهولت انجام کار را تضمین می کند.

• مدارک شناسایی زن:
  • شناسنامه (اصل و کپی)
  • کارت ملی (اصل و کپی)
• مدارک شناسایی شوهر:
  • شناسنامه (اصل و کپی)
  • کارت ملی (اصل و کپی)
  • (حضور شوهر اجباری نیست، اما در برخی دفاتر یا برای اطمینان بیشتر، مدارک او نیز در صورت حضور لازم است)
• سند ازدواج (عقدنامه):
  • اصل و کپی (در صورت مفقودی عقدنامه، باید به دفترخانه ازدواج مراجعه کرده و درخواست رونوشت رسمی از آن را نمایید).

هزینه های بخشیدن مهریه در دفترخانه

هزینه بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی بر اساس تعرفه های مصوب حق التحریر دفاتر اسناد رسمی تعیین می شود که هر ساله توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ابلاغ می گردد. این هزینه معمولاً به دو بخش تقسیم می شود:

• حق التحریر: مبلغی ثابت یا درصدی از ارزش مالی مورد بخشش (در اینجا مهریه) که به دفترخانه پرداخت می شود. این مبلغ در سال های مختلف (مثلاً ۱۴۰۳ یا ۱۴۰۴) متغیر است و بسته به میزان مهریه بخشیده شده متفاوت خواهد بود.
• هزینه های جانبی: شامل مالیات بر ارزش افزوده و سایر عوارض قانونی که به حق التحریر اضافه می گردد.

برای اطلاع دقیق از آخرین تعرفه ها، مراجعه حضوری یا تماس با دفتر اسناد رسمی در زمان اقدام ضروری است. این هزینه ها معمولاً به عهده زن است، اما طرفین می توانند بر سر تقسیم آن توافق کنند.

بخشش مهریه در موقعیت های خاص

بخشش مهریه تنها به یک شکل واحد اتفاق نمی افتد و می تواند در شرایط و قالب های گوناگونی انجام شود که هر یک دارای الزامات و آثار حقوقی خاص خود هستند. آشنایی با این موقعیت ها برای اتخاذ تصمیم صحیح اهمیت دارد.

بخشش قسمتی از مهریه

زن می تواند به جای کل مهریه، تنها قسمتی از آن را به شوهرش ببخشد. این امر کاملاً در اختیار زن است و او می تواند مقدار مشخصی از مهریه را (مثلاً تعدادی سکه معین یا یک مبلغ مشخص) ابراء، هبه یا صلح کند. در این صورت، حق مطالبه و تملک نسبت به باقی مانده مهریه همچنان برای زن پابرجاست. در سند رسمی بخشش، باید به وضوح مقدار دقیق بخشیده شده و مقدار باقی مانده ذکر شود تا ابهامی پیش نیاید.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی، یکی از مهم ترین موارد توافق زوجین، تعیین تکلیف مهریه است. بسیاری از زنان در طلاق توافقی، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به شوهر می بخشند (بذل یا ابراء) تا رضایت او را برای طلاق جلب کنند. نحوه درج این توافق از اهمیت بالایی برخوردار است:

• درج در توافق نامه طلاق: بخشش مهریه باید به صورت صریح و با ذکر نوع بخشش (ابراء، هبه، بذل) و میزان آن در توافق نامه طلاق درج شود.
• تأیید دادگاه: این توافق نامه به دادگاه خانواده ارائه می شود و پس از بررسی و تأیید قاضی، در حکم طلاق درج می گردد. پس از صدور حکم طلاق و طی شدن مراحل قانونی، این بخشش قطعی می شود.
• اهمیت ثبت در حکم طلاق: ثبت بخشش مهریه در حکم طلاق، اعتبار حقوقی آن را تضمین می کند و از اختلافات آتی جلوگیری می نماید.

بخشش مهریه در ازای دریافت عوض (معوض)

گاهی زن مهریه خود را در قبال دریافت یک عوض یا معوض از شوهر می بخشد. این عوض می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حق طلاق: زن در قبال بخشیدن مهریه، حق طلاق را از شوهر دریافت می کند.
• انتقال مالکیت مالی خاص: شوهر مالکیت یک مال مشخص (مانند ملک، خودرو، یا سهام شرکت) را در ازای بخشش مهریه به زن منتقل می کند.
• انجام یک تعهد: مثلاً شوهر متعهد می شود که بدهی خاصی را پرداخت کند.

در این نوع بخشش، که معمولاً در قالب صلح صورت می گیرد، باید تمام جزئیات عوض به صورت دقیق در سند ذکر شود. این عمل موجب می شود بخشش مهریه جنبه معاوضی پیدا کند و از استحکام بیشتری برخوردار شود. توصیه می شود که سند صلح یا قطعی تنظیم شود و در آن قید گردد که ثمن معامله یا مال الصلح با مهریه تهاتر شده است. در صورتی که این بخشش به صورت هبه تنظیم شود، امکان پشیمانی و رجوع از هبه وجود خواهد داشت.

بخشش مهریه بعد از فوت شوهر

مهریه یک دین است که بر ذمه شوهر قرار دارد. در صورت فوت شوهر، این دین به ترکه او منتقل می شود. بنابراین، زن می تواند پس از فوت شوهر، مهریه خود را از سهم الارث متوفی مطالبه کند، درست مانند سایر بدهی های متوفی. بخشیدن مهریه پس از فوت شوهر نیز امکان پذیر است، اما در این حالت زن در واقع دین را از وراث متوفی ابراء می کند. اگر زن قبلاً مهریه خود را به شوهر ابراء کرده باشد، دیگر پس از فوت شوهر حقی برای مطالبه آن نخواهد داشت.

پیامدها و آثار حقوقی بخشیدن مهریه برای زن

تصمیم به بخشیدن مهریه، عملی با پیامدهای حقوقی و مالی عمیق برای زن است. قبل از هر اقدامی، ضروری است که زن از تمامی این آثار آگاه باشد تا بتواند با دیدی باز و واقع بینانه تصمیم بگیرد و منافع بلندمدت خود را حفظ کند.

سلب یا محدودیت حق مطالبه مهریه

مهمترین پیامد بخشیدن مهریه، سلب یا محدودیت حق مطالبه آن از سوی زن است. این اثر بسته به نوع بخشش متفاوت خواهد بود:

• در صورت ابراء قطعی: زن به طور کامل و برای همیشه حق مطالبه مهریه را از دست می دهد و شوهر دیگر هیچ دینی در این خصوص نخواهد داشت.
• در صورت هبه با امکان رجوع: حق مطالبه مهریه تنها به طور موقت ساقط می شود و زن در صورت وجود شرایط قانونی می تواند از هبه رجوع کرده و مهریه خود را مجدداً مطالبه کند.
• در صورت صلح یا بذل: معمولاً حق مطالبه مهریه به صورت قطعی سلب می شود، مگر اینکه در صلح نامه شرایط خاصی برای فسخ یا رجوع در نظر گرفته شده باشد.

بنابراین، زن باید با درک کامل از تفاوت این روش ها، نوعی را انتخاب کند که با اهداف و انتظارات او همخوانی دارد.

عدم تأثیر بر سایر حقوق زن

یکی از نکات بسیار مهم که باید به آن توجه شود، این است که بخشش مهریه تنها به حق مالی مهریه مربوط می شود و هیچ گونه تأثیری بر سایر حقوق قانونی و شرعی زن در زندگی مشترک ندارد. حقوقی نظیر:

• نفقه: حق نفقه زن (شامل مسکن، لباس، غذا و سایر مایحتاج) مستقل از مهریه است و بخشیدن مهریه تأثیری بر آن ندارد.
• اجرت المثل ایام زوجیت: این حق برای کارهایی که زن در طول زندگی مشترک انجام داده و قصد تبرع (رایگان انجام دادن) نداشته است، به قوت خود باقی است.
• حضانت فرزندان: بخشش مهریه هیچ تأثیری بر حق حضانت فرزندان ندارد.
• حق ارث: در صورت فوت شوهر، حق ارث زن از اموال شوهر (ماترک) همچنان به قوت خود باقی است.
• حق تمکین: وظیفه تمکین زن در قبال شوهر و بالعکس نیز با بخشش مهریه تحت تأثیر قرار نمی گیرد.

این بدان معناست که حتی پس از بخشیدن مهریه، سایر حقوق قانونی زن همچنان محفوظ است و شوهر موظف به رعایت آن هاست.

پیامدهای احتمالی مالی و عاطفی

تصمیم به بخشیدن مهریه، علاوه بر پیامدهای حقوقی، می تواند آثار مالی و عاطفی نیز برای زن به همراه داشته باشد. از دست دادن پشتوانه مالی مهریه ممکن است در آینده، به خصوص در صورت بروز مشکلات اقتصادی یا اختلافات زناشویی، زن را در موقعیت آسیب پذیرتری قرار دهد. همچنین، ممکن است در بلندمدت، احساس پشیمانی یا از دست دادن یک حق مهم در زن ایجاد شود. لذا، لزوم تصمیم گیری با دید باز، مشورت با افراد مورد اعتماد و متخصص و ارزیابی تمامی جوانب، پیش از انجام این اقدام، تأکید می گردد.

لغو امکان درخواست جلب شوهر بابت مهریه (در صورت ابراء قطعی)

در صورتی که زن مهریه خود را به صورت قطعی (ابراء) ببخشد، دیگر هیچ دینی بر عهده شوهر نیست و در نتیجه، امکان اجرا گذاشتن مهریه و درخواست حکم جلب برای شوهر به دلیل عدم پرداخت مهریه، از بین می رود. این موضوع، یکی از مهم ترین انگیزه ها برای مردان جهت درخواست بخشش مهریه از سوی زن است. در انواع دیگر بخشش (مثل هبه با حق رجوع) تا زمانی که رجوع انجام نشده باشد، نیز امکان مطالبه و در نتیجه جلب وجود ندارد.

نمونه متن سند اقرار به بخشش مهریه توسط زن

تنظیم یک متن حقوقی و استاندارد برای سند بخشش مهریه، از اهمیت بالایی برخوردار است تا تمامی جوانب قانونی به درستی پوشش داده شود و از بروز هرگونه ابهام یا اختلاف در آینده جلوگیری گردد. این نمونه متن می تواند به عنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرد:

اقرارنامه رسمی ابراء/صلح/هبه مهریه

اینجانب (نام و نام خانوادگی زن)، فرزند (نام پدر)، به شماره شناسنامه (شماره شناسنامه زن)، صادره از (محل صدور شناسنامه)، کدملی (کدملی زن)، متولد (تاریخ تولد)، ساکن (آدرس کامل زن)، به موجب سند ازدواج شماره (شماره ثبت سند ازدواج) مورخ (تاریخ ثبت سند ازدواج) دفترخانه ازدواج شماره (شماره دفترخانه ازدواج) واقع در (آدرس دفترخانه ازدواج)، همسر دائم آقای (نام و نام خانوادگی شوهر)، فرزند (نام پدر شوهر)، به شماره شناسنامه (شماره شناسنامه شوهر)، کدملی (کدملی شوهر)، متولد (تاریخ تولد)، ساکن (آدرس کامل شوهر) می باشم.

مهریه اینجانبه طبق سند ازدواج فوق الذکر، تعداد (تعداد دقیق) تمام بهار آزادی/مثقال طلا/مبلغ وجه رایج ایران (و یا هر مورد دیگری که به عنوان مهریه تعیین شده است) می باشد.

بند الف: (در صورت ابراء مهریه)

با اراده ای کاملاً آزاد و بدون هیچ گونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا سوءاستفاده ای و با اهلیت کامل قانونی، تمامی/تعداد (تعداد دقیق بخشیده شده) از مهریه خود را به همسرم آقای (نام و نام خانوادگی شوهر) ابراء و ذمه ایشان را از بابت پرداخت مهریه مذکور به طور کلی و قطعی ساقط نموده و حق هرگونه مطالبه و ادعایی را در آینده از خود سلب و ساقط می نمایم. این ابراء، غیر قابل رجوع بوده و برای اینجانبه و ورثه بنده، لازم الاتباع خواهد بود.

بند ب: (در صورت هبه مهریه)

با اراده ای کاملاً آزاد و بدون هیچ گونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا سوءاستفاده ای و با اهلیت کامل قانونی، تمامی/تعداد (تعداد دقیق بخشیده شده) از مهریه خود را به عنوان هبه و به صورت بلاعوض به همسرم آقای (نام و نام خانوادگی شوهر) تملیک نمودم. با علم به اینکه این هبه دارای شرایط رجوع قانونی است، اقدام به این عمل نموده ام.

بند ج: (در صورت صلح مهریه)

با اراده ای کاملاً آزاد و بدون هیچ گونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا سوءاستفاده ای و با اهلیت کامل قانونی، تمامی/تعداد (تعداد دقیق بخشیده شده) از مهریه خود را به همسرم آقای (نام و نام خانوادگی شوهر) در قبال (ذکر دقیق عوض، مثلاً انتقال رسمی حق طلاق به اینجانبه یا انتقال مالکیت شش دانگ یک دستگاه آپارتمان با مشخصات [ذکر مشخصات دقیق ملک] یا پرداخت مبلغ [مبلغ دقیق] ریال وجه نقد) صلح قطعی و غیرقابل فسخ نمودم. این صلح برای اینجانبه و ورثه بنده، لازم الاتباع خواهد بود.

این اقرارنامه/صلح نامه/هبه نامه به موجب ماده ۷۶۷ قانون مدنی و مواد ۱۰ و ۱۲۹۲ قانون مدنی تنظیم و مورد قبول و تأیید اینجانبه می باشد. از تاریخ این سند، اینجانبه هیچ گونه حق و ادعایی نسبت به مهریه بخشیده شده نخواهم داشت.

امضاء و اثر انگشت: (نام و نام خانوادگی زن)

امضاء و اثر انگشت: (نام و نام خانوادگی شوهر – در صورت حضور و توافق)

تاریخ:

سوالات متداول

آیا برای بخشیدن مهریه حتماً شوهر باید حضور داشته باشد؟

خیر، برای بخشیدن مهریه به صورت ابراء، حضور شوهر اجباری نیست؛ چرا که ابراء ایقاع است و با اراده زن محقق می شود. با این حال، در عمل بسیاری از دفاتر اسناد رسمی برای تنظیم سند، حضور و امضای هر دو طرف را برای شفافیت و جلوگیری از مشکلات آتی ترجیح می دهند. در موارد هبه و صلح، به دلیل عقد بودن، قبول شوهر نیز لازم است.

آیا بعد از بخشش مهریه می توان آن را دوباره مطالبه کرد؟

امکان مطالبه مجدد مهریه به نوع بخشش بستگی دارد. در صورت ابراء قطعی، زن به هیچ عنوان نمی تواند مهریه را مجدداً مطالبه کند. اما در صورت هبه، زن می تواند تحت شرایط خاصی (مثل موجود بودن عین موهوبه و عدم دریافت عوض) از هبه رجوع کرده و مهریه خود را بازپس گیرد. در صلح و بذل در طلاق خلع (پس از انقضای عده)، معمولاً حق رجوع وجود ندارد.

حکم بخشش مهریه قبل از جاری شدن عقد چیست؟

بخشش مهریه قبل از جاری شدن صیغه عقد از نظر قانونی بی اعتبار و باطل است. مهریه حقی است که با جاری شدن عقد به زن تعلق می گیرد و فقط پس از آن می تواند در مورد آن تصرف کند.

آیا بخشش مهریه بر نفقه و حضانت فرزندان تأثیر می گذارد؟

خیر، بخشش مهریه تنها به حق مالی مهریه مربوط می شود و هیچ تأثیری بر سایر حقوق زن از جمله نفقه، اجرت المثل، حق حضانت فرزندان یا وظیفه تمکین ندارد. این حقوق مستقل از مهریه هستند و همچنان به قوت خود باقی می مانند.

آیا برای انجام فرآیند بخشش مهریه نیاز به وکیل است؟

اگرچه استفاده از وکیل اجباری نیست، اما به دلیل پیچیدگی ها و تفاوت های حقوقی بین انواع بخشش (ابراء، هبه، صلح) و پیامدهای مهم هر یک، قویاً توصیه می شود که پیش از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. وکیل می تواند بهترین روش را متناسب با شرایط و اهداف شما پیشنهاد دهد و در تنظیم سندی دقیق و معتبر که از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کند، یاری رسان باشد.

در صورت گم شدن عقدنامه، چگونه می توان مهریه را بخشید؟

در صورت مفقود شدن عقدنامه، برای بخشیدن مهریه لازم است ابتدا به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است مراجعه کرده و درخواست رونوشت رسمی از سند ازدواج خود را ارائه دهید. پس از دریافت رونوشت، می توانید با در دست داشتن آن به همراه سایر مدارک شناسایی، به دفتر اسناد رسمی برای تنظیم سند بخشش مهریه مراجعه کنید.

آیا زنی که کمتر از ۱۸ سال دارد می تواند مهریه اش را ببخشد؟

زنی که کمتر از ۱۸ سال دارد، برای بخشیدن مهریه اش نیاز به اثبات رشد خود در دادگاه دارد. به طور کلی، قانون سن ۱۸ سال تمام شمسی را به عنوان اماره رشد در امور مالی می شناسد. اگر زن زیر ۱۸ سال باشد و رشد او توسط دادگاه تأیید نشود، برای تصرف در اموالش، از جمله بخشیدن مهریه، نیاز به اجازه قیم یا ولی قهری (پدر یا جد پدری) خواهد داشت.

اگر زن فقط قسمتی از مهریه خود را ببخشد، آیا حق مطالبه بقیه مهریه را دارد؟

بله، اگر زن تنها قسمتی از مهریه خود را ببخشد (ابراء، هبه یا صلح)، حق مطالبه بقیه مهریه همچنان برای او محفوظ است. در سند بخشش باید به وضوح مقدار بخشیده شده و مقدار باقی مانده از مهریه اصلی قید شود.

آیا مرد می تواند زن را مجبور به بخشش مهریه کند؟

خیر، بخشش مهریه باید با قصد و رضایت آزادانه زن صورت گیرد. هرگونه اجبار، اکراه، تهدید یا فریب برای وادار کردن زن به بخشیدن مهریه، آن بخشش را از نظر حقوقی باطل و بلااثر می کند. اگر زنی تحت چنین شرایطی مهریه خود را بخشیده باشد، می تواند با اثبات اکراه، به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای ابطال بخشش مهریه را نماید.

نتیجه گیری

بخشش مهریه توسط زن، تصمیمی حساس و با پیامدهای عمیق حقوقی است که نیازمند آگاهی کامل از انواع بخشش، شرایط قانونی و آثار آن است. همانطور که در این مقاله تشریح شد، انتخاب نوع بخشش (ابراء، هبه، صلح یا بذل) و ثبت آن به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی، نقش کلیدی در اعتبار و قطعی بودن این عمل حقوقی دارد. توصیه مؤکد به این است که پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت شود تا با اتخاذ بهترین تصمیم، از منافع حقوقی زن به طور کامل محافظت گردد و از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری شود. هدف نهایی این راهنما، توانمندسازی زنان برای اتخاذ تصمیمی آگاهانه و مطمئن در خصوص حق مهریه خود است.