بالا بودن هموگلوبین در آزمایش خون به چه معناست؟
بالا بودن سطح هموگلوبین در آزمایش خون که به آن پلی سیتمی یا غلظت خون نیز گفته می شود به این معنی است که تعداد گلبول های قرمز خون شما بیشتر از حد نرمال است. این وضعیت می تواند نشانه ای از بیماری های زمینه ای مختلف باشد و نیازمند بررسی و پیگیری پزشکی است.
هموگلوبین چیست و چرا مهم است؟
هموگلوبین پروتئینی غنی از آهن در گلبول های قرمز خون است که وظیفه حمل اکسیژن از ریه ها به بافت های بدن و انتقال دی اکسید کربن از بافت ها به ریه ها را بر عهده دارد. سطح هموگلوبین در آزمایش خون یکی از شاخص های مهم برای ارزیابی سلامت عمومی و تشخیص برخی بیماری ها است.
محدوده نرمال هموگلوبین
محدوده طبیعی هموگلوبین بسته به جنسیت و سن افراد متفاوت است. به طور کلی مقادیر نرمال هموگلوبین به شرح زیر است :
- مردان : ۱۴ تا ۱۸ گرم در دسی لیتر (g/dL)
- زنان : ۱۲ تا ۱۶ گرم در دسی لیتر (g/dL)
- کودکان : بسته به سن مقادیر نرمال متفاوت است و باید توسط پزشک تفسیر شود.
مقادیر بالاتر از این محدوده ها به عنوان هموگلوبین بالا در نظر گرفته می شوند.
علل بالا بودن هموگلوبین
افزایش هموگلوبین خون می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند :
- پلی سیتمی ورا (Polycythemia Vera) : یک اختلال نادر خونی است که در آن مغز استخوان بیش از حد گلبول قرمز تولید می کند. علت دقیق این بیماری مشخص نیست اما به نظر می رسد جهش ژنتیکی در سلول های بنیادی مغز استخوان نقش داشته باشد. پلی سیتمی ورا یک بیماری مزمن است که می تواند عوارض جدی مانند لخته شدن خون سکته مغزی و مشکلات قلبی عروقی ایجاد کند.
- پلی سیتمی ثانویه (Secondary Polycythemia) : این نوع پلی سیتمی در اثر شرایط پزشکی دیگری ایجاد می شود که باعث تحریک بدن برای تولید گلبول قرمز بیشتر می شود. علل شایع پلی سیتمی ثانویه عبارتند از :
- بیماری های ریوی مزمن : بیماری هایی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) آمفیزم و برونشیت مزمن می توانند باعث کاهش سطح اکسیژن خون شوند. در پاسخ به کمبود اکسیژن بدن گلبول قرمز بیشتری تولید می کند تا اکسیژن رسانی به بافت ها را بهبود بخشد.
- بیماری های قلبی : برخی بیماری های قلبی مادرزادی و نارسایی قلبی می توانند منجر به کاهش اکسیژن رسانی به بافت ها و در نتیجه افزایش تولید گلبول قرمز شوند.
- آپنه خواب : آپنه خواب یک اختلال شایع است که در آن تنفس فرد در طول خواب به طور مکرر قطع و وصل می شود. این توقف تنفس می تواند باعث کاهش سطح اکسیژن خون و تحریک تولید گلبول قرمز شود.
- زندگی در ارتفاعات بالا : زندگی در ارتفاعات بالا که اکسیژن هوا کمتر است می تواند به طور طبیعی باعث افزایش تولید گلبول قرمز در بدن شود تا اکسیژن رسانی به بافت ها به طور موثرتری انجام شود.
- کم آبی بدن : از دست دادن آب بدن (دهیدراتاسیون) می تواند باعث افزایش غلظت خون و در نتیجه افزایش کاذب هموگلوبین شود. در این حالت تعداد گلبول های قرمز در واقع افزایش نیافته است بلکه حجم مایع خون کاهش یافته و غلظت هموگلوبین بیشتر به نظر می رسد.
- مصرف دخانیات : سیگار کشیدن و مصرف سایر دخانیات می تواند باعث افزایش سطح کربوکسی هموگلوبین (هموگلوبین متصل به کربن مونوکسید) در خون شود. کربوکسی هموگلوبین نمی تواند اکسیژن را به خوبی حمل کند و بدن در پاسخ به این وضعیت گلبول قرمز بیشتری تولید می کند.
- برخی تومورها : برخی تومورهای کلیه کبد و غدد فوق کلیوی می توانند هورمون اریتروپویتین (EPO) را بیش از حد تولید کنند. EPO هورمونی است که تولید گلبول قرمز در مغز استخوان را تحریک می کند. افزایش EPO ناشی از تومور می تواند منجر به پلی سیتمی شود.
- مصرف استروئیدهای آنابولیک : استروئیدهای آنابولیک که گاهی اوقات برای افزایش توده عضلانی و بهبود عملکرد ورزشی استفاده می شوند می توانند تولید گلبول قرمز را تحریک کرده و باعث افزایش هموگلوبین شوند.
- بیماری های کلیوی : برخی بیماری های کلیوی مانند بیماری های کلیوی پلی کیستیک و تنگی شریان کلیوی می توانند منجر به افزایش تولید EPO و در نتیجه پلی سیتمی شوند.
علائم و نشانه های بالا بودن هموگلوبین
بسیاری از افراد مبتلا به هموگلوبین بالا در ابتدا هیچ علامتی ندارند. با این حال با افزایش غلظت خون و پیشرفت بیماری علائم مختلفی ممکن است ظاهر شوند. این علائم می توانند بسته به علت زمینه ای و شدت پلی سیتمی متفاوت باشند. علائم شایع بالا بودن هموگلوبین عبارتند از :
- خستگی و ضعف : احساس خستگی و بی حالی غیرمعمول یکی از شایع ترین علائم هموگلوبین بالا است. افزایش غلظت خون می تواند جریان خون را کند کرده و اکسیژن رسانی به بافت ها را مختل کند که منجر به خستگی و ضعف می شود.
- سردرد و سرگیجه : افزایش غلظت خون می تواند بر جریان خون به مغز تاثیر بگذارد و باعث سردرد سرگیجه و سبکی سر شود.
- تنگی نفس : در برخی موارد هموگلوبین بالا می تواند منجر به تنگی نفس به ویژه هنگام فعالیت بدنی شود. این علامت به دلیل کاهش اکسیژن رسانی موثر به بافت ها و افزایش فشار بر سیستم قلبی عروقی ایجاد می شود.
- خارش پوست : خارش پوست به ویژه پس از حمام آب گرم یکی از علائم مشخص پلی سیتمی ورا است. علت دقیق این خارش مشخص نیست اما ممکن است به دلیل افزایش هیستامین و سایر مواد شیمیایی در خون باشد.
- قرمزی پوست : قرمزی پوست به خصوص در صورت دست ها و پاها می تواند ناشی از افزایش تعداد گلبول های قرمز و گشاد شدن عروق خونی باشد.
- اختلالات بینایی : تاری دید دوبینی و سایر مشکلات بینایی ممکن است در افراد مبتلا به هموگلوبین بالا رخ دهد. این اختلالات بینایی می توانند ناشی از کاهش جریان خون به چشم ها و مغز باشند.
- درد مفاصل و عضلات : درد مفاصل و عضلات به ویژه در انگشتان دست و پا ممکن است در برخی افراد مبتلا به پلی سیتمی ورا دیده شود.
- بی حسی و گزگز دست و پا : احساس بی حسی گزگز و سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها می تواند ناشی از کاهش جریان خون و آسیب به اعصاب محیطی باشد.
- بزرگی طحال : طحال یک عضو لنفاوی است که در سمت چپ بالای شکم قرار دارد و در تولید و تخریب گلبول های قرمز خون نقش دارد. در پلی سیتمی ورا طحال ممکن است بزرگ شود و در معاینه فیزیکی توسط پزشک قابل لمس باشد.
- خونریزی غیرطبیعی : در برخی موارد پلی سیتمی ورا می تواند باعث اختلال در عملکرد پلاکت ها و افزایش خطر خونریزی غیرطبیعی مانند خونریزی لثه خون دماغ و کبودی آسان شود.
- لخته شدن خون : افزایش غلظت خون در پلی سیتمی ورا می تواند خطر لخته شدن خون در عروق را افزایش دهد. لخته شدن خون می تواند منجر به عوارض جدی مانند سکته مغزی حمله قلبی آمبولی ریه و ترومبوز ورید عمقی (DVT) شود.
تشخیص بالا بودن هموگلوبین
تشخیص بالا بودن هموگلوبین معمولاً با انجام آزمایش خون کامل (CBC) انجام می شود. در این آزمایش سطح هموگلوبین هماتوکریت (درصد حجم خون که از گلبول های قرمز تشکیل شده است) و تعداد گلبول های قرمز خون اندازه گیری می شود. اگر نتایج آزمایش نشان دهنده بالا بودن هموگلوبین باشد پزشک ممکن است آزمایش های دیگری را برای تعیین علت زمینه ای پلی سیتمی تجویز کند. این آزمایش ها ممکن است شامل موارد زیر باشند :
- آزمایش خون برای اندازه گیری سطح اریتروپویتین (EPO) : سطح EPO در پلی سیتمی ورا معمولاً پایین است در حالی که در پلی سیتمی ثانویه ممکن است بالا یا نرمال باشد.
- آزمایش ژنتیک برای جهش JAK۲ : جهش در ژن JAK۲ در بسیاری از افراد مبتلا به پلی سیتمی ورا یافت می شود. این آزمایش می تواند به تشخیص پلی سیتمی ورا کمک کند.
- بیوپسی مغز استخوان : در برخی موارد بیوپسی مغز استخوان برای بررسی سلول های مغز استخوان و تایید تشخیص پلی سیتمی ورا ضروری است.
- مطالعات تصویربرداری : برای بررسی علل ثانویه پلی سیتمی ممکن است آزمایش های تصویربرداری مانند اشعه ایکس قفسه سینه سی تی اسکن و MRI انجام شود تا بیماری های ریوی قلبی کلیوی و تومورها بررسی شوند.
- مطالعه خواب : برای بررسی آپنه خواب ممکن است مطالعه خواب (پلی سومنوگرافی) انجام شود.
- آزمایش های عملکرد ریوی : برای ارزیابی بیماری های ریوی مزمن آزمایش های عملکرد ریوی مانند اسپیرومتری ممکن است انجام شود.
درمان بالا بودن هموگلوبین
درمان بالا بودن هموگلوبین بستگی به علت زمینه ای و شدت بیماری دارد. اهداف اصلی درمان شامل کاهش خطر عوارض کنترل علائم و درمان علت زمینه ای پلی سیتمی است.
درمان پلی سیتمی ورا
درمان اصلی پلی سیتمی ورا شامل موارد زیر است :
- فلبوتومی (خون گیری) : فلبوتومی روشی است که در آن مقدار مشخصی از خون از بدن خارج می شود تا غلظت خون کاهش یابد. این روش معمولاً اولین خط درمان برای پلی سیتمی ورا است و به طور منظم انجام می شود تا سطح هموگلوبین در محدوده ایمن نگه داشته شود.
- آسپرین با دوز پایین : آسپرین با دوز پایین می تواند به کاهش خطر لخته شدن خون در افراد مبتلا به پلی سیتمی ورا کمک کند.
- داروهای سیتوریداکتیو (کاهش دهنده تولید سلول های خونی) : در برخی موارد داروهای سیتوریداکتیو مانند هیدروکسی اوره بوسولفان و اینترفرون آلفا برای کاهش تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان تجویز می شوند. این داروها معمولاً برای افرادی که در معرض خطر بالای لخته شدن خون هستند یا فلبوتومی به تنهایی برای کنترل بیماری کافی نیست استفاده می شوند.
- روکسولیتینیب (Ruxolitinib) : روکسولیتینیب یک داروی مهارکننده JAK۲ است که برای درمان پلی سیتمی ورا در افرادی که به هیدروکسی اوره پاسخ نداده اند یا آن را تحمل نمی کنند استفاده می شود. این دارو می تواند به کاهش علائم و کنترل تعداد گلبول های قرمز کمک کند.
درمان پلی سیتمی ثانویه
درمان پلی سیتمی ثانویه بر درمان علت زمینه ای بیماری متمرکز است. به عنوان مثال :
- بیماری های ریوی : برای افراد مبتلا به بیماری های ریوی مزمن درمان شامل بهبود عملکرد ریه با استفاده از داروهای استنشاقی اکسیژن درمانی و توانبخشی ریوی است. بهبود اکسیژن رسانی می تواند به کاهش تولید گلبول قرمز کمک کند.
- آپنه خواب : درمان آپنه خواب با استفاده از دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) یا سایر روش های درمانی می تواند سطح اکسیژن خون را در طول خواب بهبود بخشد و در نتیجه تولید گلبول قرمز را کاهش دهد.
- بیماری های قلبی : درمان بیماری های قلبی بستگی به نوع و شدت بیماری دارد و ممکن است شامل داروها جراحی یا سایر روش های درمانی باشد. بهبود عملکرد قلب و اکسیژن رسانی به بافت ها می تواند به کاهش پلی سیتمی کمک کند.
- تومورها : درمان تومورهایی که باعث تولید EPO بیش از حد می شوند معمولاً شامل جراحی پرتودرمانی یا شیمی درمانی است. برداشتن تومور می تواند تولید EPO را به حالت نرمال بازگرداند و پلی سیتمی را برطرف کند.
- کم آبی بدن : درمان کم آبی بدن با مصرف مایعات کافی به ویژه آب می تواند غلظت خون را کاهش داده و سطح هموگلوبین را به حالت نرمال بازگرداند.
در برخی موارد پلی سیتمی ثانویه فلبوتومی ممکن است به طور موقت برای کاهش غلظت خون و تسکین علائم استفاده شود به خصوص اگر علائم شدید باشند یا خطر لخته شدن خون بالا باشد. با این حال فلبوتومی درمان اصلی پلی سیتمی ثانویه نیست و هدف اصلی درمان رفع علت زمینه ای است.
پیشگیری از بالا رفتن هموگلوبین
پیشگیری از پلی سیتمی ورا دشوار است زیرا علت دقیق این بیماری مشخص نیست و عوامل خطر شناخته شده ای برای آن وجود ندارد. با این حال می توان اقداماتی را برای پیشگیری از پلی سیتمی ثانویه انجام داد. این اقدامات شامل موارد زیر است :
- ترک سیگار : سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر اصلی برای پلی سیتمی ثانویه است. ترک سیگار می تواند به بهبود اکسیژن رسانی به بافت ها و کاهش تولید گلبول قرمز کمک کند.
- مدیریت بیماری های زمینه ای : مدیریت صحیح بیماری های زمینه ای مانند بیماری های ریوی مزمن بیماری های قلبی و آپنه خواب می تواند به پیشگیری از پلی سیتمی ثانویه کمک کند.
- حفظ وزن سالم : چاقی و اضافه وزن می توانند خطر آپنه خواب و سایر بیماری های مرتبط با پلی سیتمی را افزایش دهند. حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می تواند مفید باشد.
- اجتناب از کم آبی بدن : مصرف مایعات کافی به ویژه آب به خصوص در هوای گرم و هنگام ورزش می تواند از کم آبی بدن و افزایش کاذب هموگلوبین جلوگیری کند.
- اجتناب از مصرف بی رویه استروئیدهای آنابولیک : مصرف بی رویه استروئیدهای آنابولیک می تواند خطر پلی سیتمی را افزایش دهد. استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک و فقط در صورت لزوم انجام شود.
- انجام چکاپ های منظم : انجام چکاپ های منظم و آزمایش خون می تواند به تشخیص زودهنگام بالا بودن هموگلوبین و سایر مشکلات سلامتی کمک کند.
راهکارهای خانگی برای مدیریت هموگلوبین بالا
در حالی که درمان اصلی هموگلوبین بالا باید تحت نظر پزشک انجام شود برخی راهکارهای خانگی می توانند به مدیریت علائم و بهبود سلامت عمومی کمک کنند. این راهکارها جایگزین درمان پزشکی نیستند بلکه می توانند به عنوان مکمل درمان استفاده شوند.
- مصرف مایعات کافی : نوشیدن مقدار کافی آب در طول روز به حفظ هیدراتاسیون بدن و کاهش غلظت خون کمک می کند. هدف نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز است مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد.
- رژیم غذایی سالم : پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل که شامل میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب باشد می تواند به بهبود سلامت عمومی و کنترل وزن کمک کند. محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده چربی های اشباع شده و قندهای افزوده نیز توصیه می شود.
- ورزش منظم : ورزش منظم با شدت متوسط مانند پیاده روی شنا یا دوچرخه سواری می تواند به بهبود گردش خون و اکسیژن رسانی به بافت ها کمک کند. با این حال قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید به خصوص اگر بیماری زمینه ای دارید با پزشک خود مشورت کنید.
- اجتناب از مصرف الکل : مصرف الکل می تواند باعث کم آبی بدن و افزایش غلظت خون شود. محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل می تواند مفید باشد.
- مدیریت استرس : استرس مزمن می تواند بر سیستم ایمنی و سلامت عمومی تاثیر منفی بگذارد. تکنیک های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن تنفس عمیق و گذراندن وقت در طبیعت می توانند به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند.
- پرهیز از ارتفاعات بالا : اگر مستعد پلی سیتمی هستید بهتر است از سفر به ارتفاعات بالا خودداری کنید زیرا ارتفاعات بالا می توانند باعث افزایش تولید گلبول قرمز شوند. اگر سفر به ارتفاعات بالا اجتناب ناپذیر است با پزشک خود مشورت کنید تا راهکارهای پیشگیرانه مناسب را دریافت کنید.
نتیجه گیری
بالا بودن هموگلوبین در آزمایش خون وضعیتی است که نیاز به بررسی و پیگیری پزشکی دارد. علت های مختلفی برای افزایش هموگلوبین وجود دارد که پلی سیتمی ورا و پلی سیتمی ثانویه از مهم ترین آن ها هستند. تشخیص دقیق علت بالا بودن هموگلوبین از طریق آزمایش های مختلف و معاینات پزشکی انجام می شود. درمان بستگی به علت زمینه ای دارد و ممکن است شامل فلبوتومی داروها و درمان بیماری های زمینه ای باشد. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می توان عوارض ناشی از بالا بودن هموگلوبین را کاهش داد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشید. راهکارهای خانگی مانند مصرف مایعات کافی رژیم غذایی سالم ورزش منظم و مدیریت استرس می توانند به عنوان مکمل درمان پزشکی مورد استفاده قرار گیرند.
پرسش و پاسخ متداول
۱. چه مقدار هموگلوبین بالا محسوب می شود؟
به طور کلی هموگلوبین بالاتر از ۱۸ گرم در دسی لیتر برای مردان و بالاتر از ۱۶ گرم در دسی لیتر برای زنان بالا محسوب می شود. با این حال تفسیر دقیق نتایج آزمایش خون و تعیین محدوده نرمال برای هر فرد باید توسط پزشک انجام شود.
۲. خطرات بالا بودن هموگلوبین چیست؟
بالا بودن هموگلوبین به ویژه در پلی سیتمی ورا می تواند خطر عوارض جدی مانند لخته شدن خون سکته مغزی حمله قلبی آمبولی ریه و ترومبوز ورید عمقی (DVT) را افزایش دهد. همچنین می تواند منجر به علائمی مانند خستگی سردرد سرگیجه خارش پوست و مشکلات بینایی شود.
۳. آیا بالا بودن هموگلوبین قابل درمان است؟
بله بالا بودن هموگلوبین قابل درمان است. درمان بستگی به علت زمینه ای دارد. پلی سیتمی ورا یک بیماری مزمن است که قابل درمان نیست اما با درمان های مناسب می توان آن را کنترل کرد و عوارض آن را کاهش داد. پلی سیتمی ثانویه در بسیاری از موارد با درمان علت زمینه ای قابل رفع است.
توصیه نهایی
در صورتی که در آزمایش خون خود با نتیجه بالا بودن هموگلوبین مواجه شده اید توصیه می شود حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک با بررسی سابقه پزشکی انجام معاینات و آزمایش های لازم علت بالا بودن هموگلوبین را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را برای شما تعیین خواهد کرد. پیگیری منظم و رعایت توصیه های پزشکی برای مدیریت صحیح این وضعیت و پیشگیری از عوارض احتمالی بسیار مهم است.
برگرفته شده از: نیکان فارمد مهر
