اختلالات سوء مصرف مواد شامل الگوهایی است، که فرد علیرغم داشتن مشکلات و عوارض ناشی از مصرف مواد مخدر، همچنان به استفاده ار آنها ادامه می دهد.
اختلالات مصرف مواد مخدر بر تمام اقشار و گروه سنی جامعه تاثیر می گذارد. این اختلال یکی از خطرناک‌ترین اختلالات روانی است، اما قابل درمان است.
اختلال مصرف زمانی اتفاق می افتد که فرد از الکل یا ماده ی دیگری (مواد مخدر) استفاده می‌کند که منجر به ایجاد مشکلات متعددی در محل کار، خانه و مدرسه اش می شود.
موادی که باعث ایجاد اختلال مصرف می شوند شامل: الکل، کافئین، حشیش، داروهای آرام بخش، خواب آور یا ضد اضطراب، محرک ها شامل مواد (از نوع آمفتامین و کوکایین)، مواد افیونی، ، تنباکو و سایر مواد اعتیاد آور است.
فعال شدن سامانه پاداش مغز در مشکلات بوجود آمده از مصرف مواد مخدر نقش مهمی دارد. احساس توهم و با ارزش بودنی که افراد پس از مصرف مواد مخدر تجربه می کنند، ممکن است چنان عمیق باشد که زندگی فرد را مختل کند و او را از انجام فعالیتهای روزانه زندگی باز دارد.
مکانیسم های اثربخشی هر یک از داروهای آور متفاوت است؛ اما سیستم فعال سازی سامانه پاداش مغز در ایحاد لذت و سرخوشی در اکثر آنها مشابه است. این حس سرخوشی را به اصطلاح “های بودن” (High) می نامند.
لازم به ذکر است که همه افراد در مصرف مواد مخدر به یک اندازه آسیب پذیر نیستند. برخی افراد سطح خودکنترلی پایینی دارند. این افراد در صورت استفاده از مواد مخدر بیشتر مستعد به مشکلات مربوط به اختلال مصرف می شوند.
علت دقیق اختلال مصرف مواد مشخص نیست. ژنتیک فرد، عملکرد دارو، فشار و ترغیب از سوی همسن و سالان، پریشانی عاطفی، اضطراب، افسردگی و استرس محیطی می توانند از عواملی باشند که باعث ایجاد اختلال مصرف مواد مخدر می‌شوند.
بسیاری از کسانی که به اختلال مصرف مواد مبتلا می‌شوند افسردگی، اختلال کمبود توجه، اختلال استرس پس از سانحه یا مشکل روانی دیگری دارند. سبک زندگی پرتنش یا آشفته و عزت نفس پایین از عوامل شایع ایجاد اختلال مصرف و اعتیاد به مواد مخدر است.
کودکانی که شاهد اعتیاد به مواد مخدر والدینشان هستند، به دو دلیل چندین برابر بیشتر در معرض مبتلا شدن به اختلال مصرف قرار می گیرند.
اعتیاد و ایجاد اختلال مصرف در اشخاص مراحل مختلفی دارد. به نظر می‌رسد سرعت گذر از مراحل در جوانان بسیار بیشتر از بزرگسالان است.
۱– مصرف آزمایشی و از روی کنجکاوی
معمولا شامل استفاده جمعی همسالانی است که تفریحی استفاده می کنند. مصرف کننده در این دوره از سرپیچی کردن از والدینش لذت می برد.
۲– مصرف منظم
در روند کار، مدرسه و زندگی کاربر بیشتر و بیشتر اختلال ایجاد می شود، فرد از تمام شدن مواد و از دست دادن ساقی استرس می‌گیرد، از مواد مخدر برای رفع احساسات منفی استفاده می کند، از دوستان و خانواده اش دوری می کند و با کسانی که مصرف کننده مواد هستند بیشتر صمیمی می شود. این علائم اعتیاد به مواد مصرفی و بالا رفتن دوز فرد را نشان می‌دهد.
۳– استفاده خطرناک
فرد انگیزه خود را از دست می دهد، به مدرسه و کارش اهمیت نمی‌دهد، تغییرات رفتاری واضحی را از خود نشان می دهد، دائماً به استفاده از مواد مخدر فکر می کند و روابطش با خانواده، همسر و دوستان برایش اهمیتی ندارد. دائماً خود را پنهان می‌کند و ممکن است به ساقی مواد تبدیل شود. در این مرحله دوز مصرف بالا می‌رود.
۴– اعتیاد
زندگی بدون مواد برای شخص بی معنی است، اعتیادش را انکار می‌کند، وضعیت جسمی روز به روز بدتر و بدتر می‌شود و ممکن است تصمیم به خودکشی بگیرد. در این مرحله وضعیت مالی بدتر می‌شود و فرد ممکن است کاملاً رابطه خود را با خانواده و دوستان قطع کند.
درمان اختلال مصرف بسته با شرایط و درصد اعتیاد فرد متفاوت است.
درمان به نوع مواد مصرفی بستگی دارد، در بعضی موارد مانند و کوکایین روند درمان بسیار سخت تر و طاقت فرساتر است اما غیر ممکن نیست. به طور معمول درمان می‌تواند با مشاوره و یا مصرف دارو های دیگر صورت بگیرد که در نهایت پزشک شما باید این را تشخیص دهد.
۱– درمان فردی
شامل درمان بصورت تکی همراه با مشاور یا روانشناس بیمار است.
۲– درمان گروهی
هر نوع درمانی که شامل یک درمانگر ، مشاور یا روانشناس و همزمان دو یا چند بیمار باشد ، نام دارد. این نسخه از درمان بیشتر در مورد درمان اعتیاد و مشاوره خانواده اعمال می شود و کمتر در موارد دیگر روانی و دیگر اختلالات روانی کاربرد دارد.
۳– رفتار درمانی شناختی(CBT)
این نوع از درمان در ابتدا برای درمان اعتیاد به الکل و جلوگیری از برگشت مجدد ایجاد شد. بعدا برای درمان اعتیاد به کوکایین هم مورد استفاده قرار گرفت و کاملا موفق بود. روانشناس در جلسات مشاوره فردی با استفاده از رفتاردرمانی شناختی به بیمار کمک می‌کند تا افکار خودکاری را که باعث به دام افتادن او در چرخه رفتار اعتیادآور می‌شود یا به اختلال روانی دامن میزند، شناسایی کند.
۴– مدل ماتریکس
این روش درمانی به ویژه برای افرادی که از اعتیاد به محرک ها رنج می برند ، از جمله مصرف مت آمفتامین و کوکایین موثر است. افرادی که در مدل ماتریکس شرکت می کنند از یک درمانگر آموزش دیده به عنوان یک معلم کمک می گیرند ، مدل ماتریکس ضمن کمک به آن ها در تغییر رفتارهایشان نسبت به مواد ، به عزت نفس ، غرور و ارزشمندی فرد توجه می کند.
۵– هنر درمانی
هنر درمانی شامل استفاده از هر هنری مانند نقاشی، رقص، نویسندگی و تئاتر و نمایش می شود. این کار برای کاهش تنش، بکارگیری مجدد مغز و بیان تجربیات مرتبط با اختلال مصرف و سلامت روان صورت می گیرد.
مفهوم وابستگی به مواد ، تعاریف رسمی بسیاری دارد و در طول چند دهه معانی رایج آن تغییر کرده است. برای تعریف، جنبه های مختلف وابستگی دو مفهوم به کار می رود :
وابستگی رفتاری و وابستگی جسمی :
در وابستگی رفتاری ، فعالیتهای مواد جویی و شواهد مربوط به الگوهای مصرف بیمارگونه مورد تاکید قرار می‌گیرد اما وابستگی جسمی به اثرات جسمی دوره های متعدد مصرف مواد اطلاق می‌شود. در تعاریف تاکید می‌شود مفاهیم تحمل یا ترک در ملاک های طبقه بندی قید می‌شود. پیشرفته ترین کمپ ترک اعتیاد بابل افتتاح شد
واژه اعتیاد و معتاد تا حدودی با وابستگی ارتباط دارند. واژه معتاد بطور ضمنی مفهوم خاص ناپسند و تحقیرآمیزی پیدا کرده است که مفهوم سوء مصرف مواد را به عنوان یک اختلال طبی نمی رساند. اعتیاد همچنین در کاربرد عوامانه مثل اعتیاد به تلویزیون ، اعتیاد به کار و غیره اهمیت خود را از دست داده است.
هرچند این معانی ضمنی موجب شده است در نامگذاری‌های رسمی از کاربرد واژه اعتیاد اجتناب شود، ممکن است زمینه عصبی تشریحی و عصبی شیمیایی مشترکی در بین همه اعتیادها وجود داشته باشد ، خواه اعتیاد به مواد و خواه اعتیاد به سایر چیزها ( مثل قمار، رابطه جنسی ، دزدی و خوردن ) این اعتیادهای مختلف ممکن است اثرات مشابهی بر فعالیتهای نواحی پاداش اختصاصی مغز داشته باشند.
مشخصه وابستگی روانی که خوگیری نیز نامیده می شود میل شدید مداوم یا متناوب برای مصرف مواد به منظور اجتناب از حالت ملال است.
به مواد مسموم‌کننده اطلاق می‌گردد که مصرف آنها منجر به جراحت یا مرگ می‌شود.
مشکلات مشخص در سازگاری با قطع یا کاهش مصرف ماده‌ای خاص است که در فرد وابسته به مواد با بروز علائمی نظیر افسردگی، تشنج، تعرق و انقباض عضلانی همراه است.
افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی لازم، برای دستیابی به علائم و آثار مصرف آن ماده است. توضیح آنکه وابستگان به مواد، مجبورند برای دستیابی به آثار پیشین، مقدار ماده مصرفی خود را افزایش دهند.
مخفّف واژه‌هایی که به فارسی “سندرم اکتسابی نقص دستگاه ایمنی “بدن معنا می‌دهد ). این بیماری بر اثر نوعی نقص در سیستم دفاعی بدن به وجود می آید. این بیماری یک سندرم است زیرا در آن علائم متفاوتی وجود دارد که در همه‌ی بیماران یکسان و به یک شکل نیست.
فرآیند ارتباط میان مراجع و مشاور است این فرایند به مراجع کمک می‌کند تا قادر به شناسایی موقعیت خود شده و بتواند با استفاده از راه‌حل‌های مقتضی،مشکل یا مشکلات خود را حل کند و نیازهای خود را برآورده سازد.
مراقبت از اشخاص مصرف‌کننده موادمخدر است با این هدف که دوره محرومیت از مواد را به طریقی ایمن سپری کنند. یک مصرف‌کننده‌ی مواد، ممکن است در این دوره شرایط دشواری را سپری کند.
به هر ماده‌ای که موجب تغییر فرآیندهای روانی نظیر تغییر خُلق و هوشیاری یا اختلال در خودآگاهی شود، اطلاق می‌گردد.
فرآیندی است‌که‌منجر به مصرف مجدد موادمخدر توسط فرد به طور منظم می‌شود.
مواد مخدر: شامل همه‌ی ترکیباتی است که باعث تغییر کارکرد مغز به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار و عصبانیت یا اختلال در قضاوت و شعور شود. موادمخدر ممکن است در زمره‌ی داروهای قانونی نظیر مرفین باشد.
بروز یک بار مصرف مواد مخدر پس از وقوع یک دوره بدون مصرف. لغزش لزوماً به معنای عود مجدد نیست. مهارتهای زندگی: توانایی‌های روانی- اجتماعی که افراد را برای مقابله با مشکلات و نیازهای زندگی روزمره یاری می‌دهد و شامل مهارت حل مسائل و تصمیم‌گیری، تفکر خلّاق و انتقادی، تعامل موثر و مناسب با دیگران، خودآگاهی و همدلی، مواجهه با عواطف و استرس می‌باشد.
مصرف مواد به عنوان یک هنجار اجتماعی: هنگامی که مصرف موادیا ماده‌ای خاص به عنوان یک هنجار مشخص توسط گروهی از افراد پذیرفته می‌شود و مصرف آن ماده به‌خصوص در گروه موردنظر عادی به نظر می‌رسد.
مصرف ارادی یا اتفاقی مقادیر زیادتر از میزان مصرف معمول توسط افراد وابسته به موادمخدر است که منجر به بروز تأثیرات جسمی و روانی کوتاه یا بلند مدت می‌شود. گاهی بیش‌مصرفی منجر به مرگ می‌شود که البته تعیین مقدار ماده‌ای که منجر به مرگ می‌شود، بسته به افراد و شرایط متفاوت است.
اثرات مصرف موادمخدر شامل مشکلات جسمی نظیر خواب‌آلودگی یا اختلال خواب، سردرد، مشکل در هماهنگی حرکات، اسهال و استفراغ، مشکلات روانشناختی نظیر اضطراب، احساس گناه، افسردگی و پرخاشگری است که پس از گذار از حالت نئشگی پیدا می شود. این اصطلاح اگر چه بیشتر در الکلیسم بکار رفته اما برای وابستگی به همه مواد بکار می رود.
ویروس نقص ایمنی اکتسابی که به سیستم دفاعی بدن حمله کرده و به تدریج آن را از میان می‌برد که در نتیجه بدن نمی‌تواند از خود در قبال عفونتها دفاع کند و در نهایت منجر به بیماری ایدز می‌شود.
وضعیتی که فرد تحت‌تأثیر مصرف یک یا چند ماده قرار دارد و دچار تغییر در‌هشیاری، تفکر، ادراکات، قدرت تصمیم‌گیری و کنترل عواطف و هیجانات و رفتار می‌شود.
الگوی غیر انضباطی مصرف مواد که موجب ناراحتی یا تخریب قابل ملاحظه بالینی شده و یک یا چند علامت از علائم زیر که در طول یک دوره ۱۲ ماهه روی می‌دهند تظاهر پیدا می‌کند:
الف:
ب ) نشانه های فوق هیچگاه واجد ملاک های وابستگی به این خانواده از مواد نبوده‌اند.
ملاک های تشخیص وابستگی به مواد :
یک الگوی غیر انطباقی مصرف مواد که منجر به تخریب چشمگیر بالینی یا ناراحتی می‌شود و با ۳ مورد از موارد زیر تظاهر می کند که زمانی در یک دوره ۱۲ ماهه بروز می‌کنند.
۱) تحمل که به یکی از دو صورت زیر تعریف می‌شود :
الف) نیاز به افزایش مقدار ماده برای رسیدن به مسمومیت تا تاثیر دلخواه
ب) کاهش قابل ملاحظه اثرات ماده با مصرف مداوم مقادیر یکسانی از آن
۲) حالت ترک که به یکی از دو مشکل زیر تظاهر می‌کند :
۳) ماده غالبا به مقادیری بیشتر و برای دوره‌ای طولانی‌تر از آنچه مورد نظر است مصرف می شود.
۴) میل دائمی برای کاهش یا کنترل مصرف ماده وجود دارد و یا تلاش‌های ناموفقی در این زمینه صورت می‌گیرد.
۵) صرف زمان زیاد برای بدست آوردن ماده مثل مراجعه به اطباء متعدد یا رانندگی‌های طولانی برای مصرف ماده یا توفیق پیاپی
۶) کنار گذاشتن فعالیتهای مهم اجتماعی ، شغلی و تفریحی بخاطر ماده
۷) ادامه مصرف ماده علی رغم آگاهی از مشکلات روان شناختی یا جسمانی مستمر یا عودکننده‌ای که احتمالا از مصرف ماده ناشی شده یا در نتیجه آن تشدید می‌شوند ( مانند ادامه مصرف کوکائین علیرغم وجود افسردگی ناشی از کوکائین یا ادامه مصرف الکل علیرغم شناخت این موضوع که زخم گوارشی با ادامه مصرف آن شدت می یابد)
تعریف مفاهیم کاربردی در اعتیاد
به گروهی از الگوهای رفتاری اعضای خانواده اطلاق می‌شود که تحت تاثیر مواد یا اعتیاد عضو دیگری از خانواده قرار دارند.
حمایت پنهان: یکی از نخستین خصوصیات مورد توافق در مورد وابستگی توام یا اعتیاد توام است. گاهی اعضای خانواده احساس می کنند روی اعمال حمایت پنهانی، کنترل چندانی ندارد. به دلیل فشارهای اجتماعی برای محافظت و حمایت از اعضای خانواده و یا به دلیل وابستگی های متقابل عرضی و یا هر دو ، رفتار حمایت پنهانی اغلب در مقابل تغییر مقاوم است.
خصوصیات دیگر وابستگی مشترک، عدم تمایل به پذیرش مفهوم اعتیاد به عنوان یک بیماری است. اعضای خانواده طوری رفتار می‌کنند که گویی رفتار مصرف مواد رفتاری اختیاری و ارادی و شاید مغرضانه است و فرد معتاد به الکل و مواد همچنین از اعضای خانواده توجه دارد. این امر سبب بروز احساسات خشم، طرد و شکست می‌شود. علاوه بر این احساسات، اعضای خانواده ممکن است احساس گناه و افسردگی کنند، زیرا افراد معتاد به منظور انکار فقدان کنترل روی مصرف مواد و منحرف کردن توجه دیگران از مصرف مواد اغلب سعی می‌کنند مسئولیت مصرف مواد را به گردن سایر اعضای خانواده بیاندازند و اعضای خانواده نیز غالبا مسئولیت آن را بر عهده می‌گیرند. با تخفیف در هزینه کمپ ترک اعتیاد در سال 1402 برای ترک اقدام کنید.
با این که مصرف مواد مشکلات آشکاری را ایجاد می‌کند، اعضای خانواده هم چون خود مصرف کننده مواد طوری رفتار می‌کنند که گویی مصرف مواد مشکل چندانی محسوب نمی‌شود، یعنی آنها به انکار موضوع می‌پردازند، دلایل عدم پذیرش این موضوع روشن متناوب است، گاهی انکار نوعی محافظت از خود است و طی آن اعضای خانواده تصور می‌کنند اگر مشکل الکل یا مواد وجود داشته باشد مسئولیت آن به عهده ایشان است.
منبع: جمعیت خیریه تولد دوباره
