زوجه از جمله وراثی است که مطابق قانون فرض بر می باشد، یعنی برای میزان سهم الارث او کسر مشخصی در نظر گرفته شده که او همان میزان ارث می برد. برای زوجه دو فرض در نظر گرفته شده است فرض بیشتر که یک چهارم است و در صورتی به او تعلق می گیرد که زوج فرزند نداشته باشد و فرض کمتر که یک هشتم می باشد و در صورتی که زوج فرزند داشته باشد به زوجه تعلق خواهد گرفت. این فروض مطابق قانون جدید ارث زن از شوهر و ارث زن از اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول می باشد.
مطابق ماده 946 قانون مدنی زوجه دز صورت فرزند دار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول و در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه یک چهارم از اموال منقول خواهد بود. بنابراین زن کلیه اموال منقول ماترک سهم الارث خود را می برد و فقط داشتن فرزند برای زوج سهم زن را از بیشتر به سهم کمتر تقلیل می دهد.
ارث زن از اموال غیر منقول
ارث زن از اموال غیر منقول با توجه به اصلاحیه سال 1387 ماده 946قانون مدنی مشخص شده است. این ماده اشعار می دارد:” زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد. در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال فوق است.” با این اصلاحیه تکلیف ارث زن از اموال غیرمنقول شوهرش تعیین شده است.
قبل از این اصلاحیه زن از اموال غیر منقول شوهر هیچ گونه ارثی نمی برد اما از سال 1387 که این اصلاحیه تصویب شد، زن از قیمت اموال غیرمنقول شوهر ارث می برد. مثلاً اگر شوهر زمینی داشته باشد که پانصد میلیون تومان ارزش داشته باشد و فرزند هم نداشته باشد، یکصدو بیست و پنج میلیون تومان سهم الارث زن می شود که باید به او پرداخت شود.
ممکن است دیگر وراث نه حاضر به فروش مال غیرمنقول شوند و نه حاضر به دادن سهم زوجه از قیمت زمین. سوال این است که در این موارد چه باید کرد؟ آنچه که در رویه به آن عمل می شود این است که زوجه می تواند فروش مال غیرمنقول و دریافت سهم الارث خود را از دادگاه مطالبه نماید.
قانون ارث زن از اموال غیر منقول
قانون ارث زن از اموال غیرمنقول تا قبل از سال 1387 به موجب دو ماده 946 و 948قانون مدنی، به این نحو بود که زن از اموال غیرمنقول شوهرش، از قبیل آپارتمان، ویلا، زمین زراعی، زمین کشاورزی و … هیچ گونه ارثی نمی برد و فقط از اموال منقول شوهر ارث می برد. با اصلاحات جدید که در مورد ماده 946 قانون مدنی در سال 1387 تصویب شد زن از قیمت اموال غیرمنقول شوهر خود ارث می برد و می تواند آن را مطالبه کند.
ارث زن از زمین
سوالی که در مورد احکام ارث زن از شوهر مکرراً از وکلای گروه حقوقی دادهومان پرسیده می شود، این است که آیا زن از زمین شوهر متوفی خود ارث می برد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که زن از زمین ارث می برد فقط نکته ای که باید توجه داشت این است که زن از عین زمین متعلق به همسر متوفی خود ارث نمی برد و مطابق قانون جدید ارث، یک هشتم از قیمت زمین در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد و یک چهارم از قیمت در صورتی که متوفی فرزند نداشته باشد، ارث می برد. اموالی که زن می تواند به ارث ببرد مورد بررسی قرار گرفته اند.
زن چه اموالی را به ارث می برد
زن به عنوان همسر متوفی مستحق یک چهارم یا یک هشتم از اموال مرد است. حال این که چه مالی را می تواند به ارث ببرد بسیار مهم است، زیرا که در مقدار سهم زن موثر است.
*زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج، یک هشتم از عین اموال منقول (مثل ماشین، موتور و غیره) و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول (مثل خانه، باغ، مغازه و غیره) اعم از عرصه (زمین) و اعیان (ساختمان) ارث می برد.
*در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زن یک چهارم از تمامی اموال است.
پس لازم است بعد از مرگ شوهر، علاوه بر اموال منقول که تقسیم می شود، اموال غیر منقول قیمت گذاری شده و یک چهارم یا یک هشتم از این قیمت به زن داده شود. در مواقعی امکان دارد که ورثه دیگر متوفی از قیمت گذاری مال غیر منقول امتناع بکنند.
– ماده 948 قانون مدنی این امکان را به زن داده است که حق خود را از عین اموال استیفا کند، پس وی می تواند در مرحله اول، ورثه را از طریق دادگاه اجبار به قیمت گذاری و دریافت سهم خود کرده، در غیر این صورت و ادامه امتناع ورثه، براساس رویه قضایی موجود، زن می تواند سهم مشاع خود را از عین یعنی خود زمین و خانه تملک کند.
*ازدواج موقت بدون هیچ ارثی:
همان طور که بیان شد، شرط اصلی برای ارث بردن زن از همسرش وجود زوجیت دائمی بین آن ها است.
– از مفهوم ماده 940 قانون مدنی که قید زوجیت دائمی را ذکر کرده می توان چنین فهمید که در نکاح منقطع (متعه یا صیغه) هیچ ارثی برای زن راه ندارد.
حتی زن مثل مورد نفقه که می توانست آن را در عقد شرط کند، دیگر نمی تواند شرط توارث را در نکاح منقطع (موقت) بگنجاند و اگر چنین شود شرط باطل است.
ولی اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق بائن باشد (طلاقی که قبل از نزدیکی بوده یا طلاق زن یائسه، طلاق خلع و مبارات) دیگر زن از مرد در صورت فوت، هیچ ارثی نمی برد. ماده 943 قانون مدنی این امر را ابراز داشته است.
البته در ماده 944 همین قانون آمده که اگر شوهر در حالی که به مرضی مبتلا است زن را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان مریضی بمیرد، زن از او ارث می برد حتی اگر طلاق به صورت بائن باشد، به شرط آن که زن در طول این یک سال ازدواج نکرده باشد. آیا زن از زمین ارث میبرد ؟ ارث زن از زمین کشاورزی نیز مانند دیگر زمینهای بایر و باغات است. یعنی بنا بر شرایطی که در بالا توضیح دادیم، یک هشتم یا یک چهارم از قیمت زمین، سهم الارث زن از زمین کشاورزی می باشد.